عالی همتان: کار و همت در سخن و سیره اندیشمندان و عارفان مسلمان صفحه 34

می باشد و در هرحال فقر و غنا، خود را بزرگ می داند و در عین بزرگی، با کوچک و بزرگ خَلق، تواضع و فروتنی می کند و با فقیرانِ با ایمان و مستمندان با علم و معرفت، متواضع تر خواهد بود و هرگز به چشم حقارت به کس نمی نگرد.

از کلمات امیرالمؤمنین علیه السلام است: «الشَّرَفُ بِالْهِمَمِ لابِالرِّمَمِ البالِیَهِ؛ شرف و بزرگی به همت بلند است، نه به استخوان پوسیده پدران».(1)

خلاصه اینکه صفت علو همت و عظمت روح، که بسیاری از اوصاف ستوده [و] محامد اخلاقی، لازمه اوست، یکی از نیروهای نفس ناطقه قدسیه است و شاید مراد از نباهت، تنبّه و انتقالات دفعی و قوت حدس و فراست و بیداری است.

«ولَیْسَ لَهَا انْبِعاثٌ وَهِیَ أشْبَهُ الأشْیاءِ بِالنُّفُوسِ الْفَلَکِیَّهِ وَلَها خاصِیَّتانِ النَّزاهَهُ وَالحِکْمَهُ؛ و منبعث از جسمانیت نیست مانند نفس نباتی و حیوانی، که از کبد وقلب برانگیخته می شود؛ بلکه نفس قدسی از عالم تجرد و نشانه ملکوت است و منزه از ماده و مادیات و برتر از جهان حس و محسوسات؛ و شبیه ترین چیز به نفوس فرشتگان عالم بالاست و این نفس را دو خاصیت است؛ یعنی دو چیز از مختصات اوست: یکی نزاهت و یکی حکمت».

الف) معنای نزاهت و حکمت

«ممکن است غرض از نزاهت، راجع به کمال عقل نظری و جنبه دانش او باشد، یعنی تنزه ذات و ادراکات ذاتی او از ماده؛ و غرض از حکمت، راجع به کمال عقل عملی و جنبه کنش او باشد؛ یعنی صدور افعال مناسب مقام انسانیت و اعمال واقع در طریق به کمال روح قدسی.

عالم دنیا وآخرت، عالم جسم و جان را به یک بار از محوطه خطر بیرون کرده است. روحی است که از علو مقام و بلندی همت، پشت پا به کون و