راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 1 صفحه 588

فصل

(1)امّا ادامه دادن قیام هشداری است بر این که دل باید بر صفت واحدی در برابر خداوند حضور داشته و منحصرا متوجّه او باشد،پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرموده است:

«خداوند رو به سوی نمازگزار دارد مادام که نمازگزار توجّه خود را به چیز دیگر معطوف نکرده است.» (1)همان گونه که واجب است نمازگزار سر و چشم را از توجّه به جهات دیگر باز دارد همچنین واجب است دل و درون خود را از التفات به هر چه غیر از نماز است حفظ کند،و اگر دل متوجّه چیزی غیر از نماز شود آن را به این که خداوند بر او آگاه است متذکّر سازد.بی شکّ زشتی اهانتی که مناجات کننده به هنگام غفلت بر مناجات شونده روا می دارد به خود او باز می گردد.باید خشوع را ملازم و همنشین دل کنی،زیرا رهایی از التفات ظاهر و باطن به غیر،ثمرۀ خشوع است،و هرگاه باطن خاشع شود ظاهر نیز خاشع و فروتن خواهد شد.پیامبر(صلی الله علیه و آله)دربارۀ نمازگزاری که با محاسن خویش بازی می کرد فرمود:«امّا این شخص اگر دلش خاشع می بود اعضایش نیز خاشع بود.» (2)چرا که رعیّت محکوم حکم حاکم است،به این جهت در دعا آمده:اللهم اصلح الراعی و الرّعیه (3)و دل راعی(سرپرست)و جوارح رعیّت است.

همۀ آنچه را که گفتیم مقتضی طبع آدمی در برابر افراد با عظمت روزگار می باشد و چگونه ممکن است طبع کسی که پادشاه پادشاهان را می شناسد اقتضای این خشوع و فروتنی در برابر او را نداشته باشد.آن که در پیش روی غیر خدا آرام و خاشع،و در پیشگاه حق تعالی اعضایش مضطرب و ناآرام باشد این حالت نشانۀ ضعف معرفت او نسبت به عظمت و جلال حقّ تعالی و ناآگاهی از

1- (36) سنن،ابی داود،ج 1،ص 209؛نسائی و دارمی نیز آن را نقل کرده اند؛مشکاه المصابیح،ج 1،ص 91.
2- (37) مأخذ آن پیش از این ذکر شده است.
3- (38) در کتب حدیث هر دو طایفه(شیعه و سنّی)مدرکی برای آن نیافتم.