راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 8 صفحه 137

بیندیش و حساب خود را به طور دقیق رسیدگی کن پیش از آن که تو را مورد حسابرسی قرار دهند و مراقب احوال خویش باش،و نباید هیچ حرکت و سکونی از تو سر زند جز این که نخست بیندیشی برای چه به حرکت درمی آیی،چه مقصدی داری،از دنیا چه خواهی یافت و از آخرت چه چیزی از دست خواهی داد و به چه چیزی دنیا را بر آخرت ترجیح می دهی.

هرگاه بدانی انگیزه تو جز دین نیست عزم خود و آنچه را دل بر آن نهاده ای اجرا کن و در غیر این صورت دست باز دار.و دلت را در این خودداری و امتناع نیز مراقب باش چه ترک عمل عملی است و ناگزیر با نیّت درستی همراه بوده و نباید انگیزۀ آن هوس نهفته ای باشد که بر آن آگاه نباشی.همچنان نباید ظواهر امور و کارهای خوب مشهور تو را بفریبد بلکه به اعماق و اسرار امور بنگر تا از جرگۀ فریفته شدگان بیرون آیی.روایت شده است زکریّا علیه السّلام برای ساخت دیواری گلی کار می کرد و مزدور بود،دو گرده نان برای او آوردند،چه او جز از حاصل دسترنج خود نمی خورد،در این هنگام دسته ای بر او وارد شدند و او آنان را به طعام دعوت نکرد تا آنگاه که از خوردن فارغ شد،آنها از این رفتار او دچار شگفتی شدند زیرا به سخاوت و زهد او آگاه بودند و می دانستند که مقتضای خیر،دعوت آنها به طعام بوده است.

زکریّا علیه السّلام گفت:من در برابر مزد برای گروهی کار می کنم،آنها دو گرده نان نزد من آوردند تا با خوردن آنها بر کارشان قوّت یابم،اگر در خوردن آنها با من همراهی می کردید نه شما را کافی بود و نه مرا و نه می توانستم کار آنها را انجام دهم.

آری انسانی که دارای بینش است در پرتو نور حقّ به همین گونه به باطن امور می نگرد، چه ضعف او برای کار نقصانی در برابر واجب است،و دعوت آنها برای شرکت در طعام نقصانی در برابر مستحبّ می باشد و مستحبّات در برابر واجبات حکمی ندارند.بنده باید به همین گونه نیّت خود را در سایر اعمال بررسی کند،و در هر کار جز با نیّت درست اقدام یا امتناع نورزد،و اگر نیّت به دلش نرسد خودداری کند چه نیّت خارج از اختیار انسان است.

بیان آن که نیّت در اختیار آدمی نیست

(1)بدان انسان نادان چون سفارش ما را دربارۀ نیکو کردن نیّت و زیاد به کار بردن آن می شنود،و به قول پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله که فرموده است:«اعمال به نیّت وابسته اند»توجّه می کند به هنگام درس گفتن یا تجارت کردن یا خوردن در دل خود می گوید:برای خداوند درس