راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 8 صفحه 298

را دیده است،به پروردگار کعبه سوگند که او را دیده است به پروردگار کعبه سوگند که او را دیده است (1).» غزّالی می گوید:و بیم سوء عاقبت دلهای اهل معرفت را پاره کرده و این از حوادث بزرگ زمان مرگ است،و ما معنای سوء عاقبت و هراس اهل معرفت را از آن در کتاب خوف و رجاء بیان کرده ایم و آن در اینجا نیز شایسته ذکر است لیکن با بازگو کردن آن سخن را طولانی نمی کنیم.

آنچه از احوال محتضر به هنگام مرگ مستحب است

(1)بدان آنچه در هنگام مرگ نسبت به وضع محتضر مستحب می باشد آرامش و سکون است و آن که زبانش به شهادتین گویا و دلش به خداوند خوش گمان باشد.

اما درباره وضع آن از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله روایت شده که فرموده است:«سه چیز را نسبت به مرده مراقب باشید:هرگاه عرق به پیشانیش نشیند و اشک از چشمش سرازیر شود و لبهایش خشک گردد آن از رحمت خداوند است که بر او نازل شده است.و اگر مانند کسی که خفه شده صدا کند و رنگش سرخ شود و لبهایش به رنگ خاکستری درآید آن از عذاب خداوند است که بر او فرود آمده است (2).» می گویم:از طریق خاصّه(شیعه)الفقیه از امام صادق علیه السّلام روایت کرده که فرموده است:

«هنگامی که دیدی مؤمن چشمانش را خیره کرده و اشک از چشم چپش سرازیر شده و عرق بر پیشانیش نشسته و لبهایش جمع شده و آب از بینی او خارج می شود هر کدام از آنها برای تو کافی است که به سختی مرگ پی ببری (3).» و نیز از آن حضرت دربارۀ میّت که در موقع مرگ اشک از چشمانش سرازیر می شود پرسیدند فرمود:«این به هنگام دیدار پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله و دیدن چیزی است که او را خوشحال کرده است،سپس فرمود:آیا نمی بینی انسان در موقع دیدن چیزی که محبوب اوست و او را شادمان می کند اشک از چشمانش فرومی ریزد و خنده می کند (4).» و نیز از آن حضرت روایت است که:«دوستدار علی علیه السّلام آن حضرت را در سه جا دیدار

1- (1) همان مأخذ،ج 3،ص 133،شماره 9.
2- (2) نوادر الاصول حکیم ترمذی از حدیث سلمان.
3- (3) همان مأخذ،باب غسل میّت،شماره 20 و 19 و 27 و 3.
4- (4) همان مأخذ.