راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 8 صفحه 359

بیان خوابهایی که کاشف احوال مردگان است،و ذکر اعمالی که در آخرت

سودمند است

(1)از جمله این خوابها رؤیای پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله است که فرمود:«هر کس مرا در خواب ببیند به حقیقت مرا دیده است چه شیطان به صورت من در نمی آید.» (1)می گویم:پس از این غزّالی شماری از خوابهایی را که مردم از مردگان دیده اند و گویای احوال آنها در آخرت است یا بیانگر اعمالی است که در آخرت سودمند است ذکر کرده و نیز خوابهایی را نقل کرده که متضمّن هیچ یک از این چیزها نیست بلکه صرف داستانهایی است که در خواب روی داده است امّا دسته دوّم خوابها چیزهایی است که در آنچه او در صدد بیان آن است به هیچ وجه مدخلیّتی ندارد.دستۀ اوّل آنها نیز از رؤیاهایی است که به آنها نمی توان اعتماد کرد.چه پیامبر صلّی اللّه علیه و آله فرموده است:«رؤیای صالحه جزئی از چهل و شش جزء نبوّت است» (2)،لیکن هر رؤیایی صالحه نیست،زیرا خفته بر حسب حال و اعتقاد و اندازۀ معرفت و اخلاق و عمل و غذا و راستگویی و طهارت ظاهر و باطنش خواب می بیند.

بسا ممکن است بینندۀ خواب دربارۀ خداوند یا صفات او یا نسبت به پیامبرش یا امامی که واجب است از او پیروی کند اعتقادی خلاف حقّ داشته یا پدیدآورندۀ بدعتی در دین باشد، و یا از کسانی است که دروغگویی و تبهکاری و گناهان او زیاد و خورندۀ مال حرام است و امثال این کارها که همگی موجب تاریکی دل است و قهرا خوابی که می بیند اضغاث و احلام خواهد بود،چنان که در گفتار غزالی نیز آمده است:کسانی که حالشان بدین گونه است بر آنچه در خواب می بینند نمی توان اعتماد کرد.همچنین به رؤیای کسی که شخصی را به خواب بیند که بر خلاف آنچه در زندگی معتقد بوده اعتقادی موافق عقیدۀ او دارد نیز نمی توان وثوق داشت و این نوع خوابها زیاد اتّفاق می افتد.از پیامبر خدا صلّی اللّه علیه و آله روایت شده که فرموده است:«همان گونه که زندگی می کنید می خوابید و همان طور که بیدار می شوید برانگیخته خواهید شد.» (3)سپس غزّالی خوابهایی که در ارتباط با مطالب مورد نظر خود ذکر کرده به کسانی نسبت داده که یا از منافقان صحابه اند.و غزّالی از هواخواهان آنها و امثال آنها بوده و یا از کسانی

1- (1) صحیح مسلم،ج 7،ص 54.
2- (2) پیش از این ذکر شده است.
3- (3) این حدیث را در روز انذار فرموده و در کتاب اعتقادات صدوق،85،نظیر آن روایت شده است؛بدین صورت:همان گونه که به خواب می روید خواهید مرد و همان طور که بیدار می شوید زنده خواهید شد-م.