راه روشن: ترجمه المحجه البیضاء فی تهذیب الحیاء جلد 8 صفحه 36

چیزهاست.پس از آن لذّت آرایش و لباس و سواری بر چهارپایان در او ظاهر می شود،در این هنگام لذّت بازی را حقیر و ناچیز می شمارد.پس از آن لذّت مباشرت و کام جویی از زنان در او پدیدار می شود و برای رسیدن به این هدف همۀ چیزهایی را که پیش از این مورد علاقه او بوده ترک می کند.پس از این لذّت ریاست و برتری جویی و افزون طلبی در او آشکار می گردد و این ها محبوب ترین و چیره ترین و نیرومندترین لذّتهای دنیاست چنان که خداوند فرموده است: اِعْلَمُوا أَنَّمَا الْحَیاهُ الدُّنْیا لَعِبٌ وَ لَهْوٌ وَ زِینَهٌ وَ تَفاخُرٌ (1)،سپس غریزه دیگری در او نمایان می شود که به وسیله آن لذّت معرفت خداوند و شناخت افعال او را درک می کند و با ظهور این غریزه همۀ غریزه های پیش را حقیر می شمارد.

بنابراین غریزه ای که متأخّر است،قوی تر از غریزۀ پیشین است و آخرین غریزه همان است که ذکر شد،چه علاقه به بازی در سالهای کودکی و دوستی آرایش در سنّ تمیز و دوست داشتن زن در سنّ بلوغ و علاقه به ریاست از بیست سالگی و دوست داشتن علوم نزدیک چهل سالگی ظاهر می شود و این بالاترین مقصد است.همان گونه که کودکان به کسی که بازی را ترک کند و به ملاعبه با زنان و طلب ریاست بپردازد می خندند،سران و رئیسان نیز به کسی که ریاست را رها کند و به کسب معرفت الهی مشغول شود،لبخند می زنند و عارفان می گویند: إِنْ تَسْخَرُوا مِنّا فَإِنّا نَسْخَرُ مِنْکُمْ کَما تَسْخَرُونَ فَسَوْفَ تَعْلَمُونَ (2).

سبب آن که لذّت نظر در آخرت افزون از لذّت معرفت در دنیاست.

(1)بدان مدرکات دو قسم است:

1-آنچه در خیال می آید،مانند صورتهای مختلف و اجسام رنگارنگی که از حیوان و نبات در مخیّله نقش می بندد.

2-آنچه به خیال در نمی آید مانند ذات باری تعالی و هر چه جسم نیست،چون علم، قدرت،اراده و جز این ها.

هنگامی که آدمی انسانی را می بیند،چنانچه چشمانش را بر هم نهد،صورت او را در مخیّله خود آماده می یابد به طوری که گویا به او می نگرد،لیکن زمانی که چشمانش را بگشاید و بنگرد تفاوتی میان این دو خواهد دید که مربوط به اختلاف میان آن دو صورت