کیش پارسایان صفحه 70

همام یکی از صحابه حضرت امیر علیه السلام ، شخصیتی پارسا ، متهجد و مجتهد بوده که از حضرت درخواست می کند صفات متقین را باز گوید ، حضرت نیز با مقدماتی اجابت می فرمایند . بیانات آن بزرگوار معروف است به خطبه همام و در نهج البلاغه نسخه صبحی صالح ، ص 303 ، خطبه 193 نقل شده است . روایت دیگری در اصول کافی (103) از حضرت نقل شده که شبیه همان خطبه است اما به رغم نظر برخی که پنداشته اند همان خطبه منقول در نهج البلاغه است ؛ یا اگر دو واقعه و دو خطبه است مضامین آنها ادغام شده است به نظر ما به دلیل تفاوتهای فراوان متن و مضمون آنها ، این دو خطبه یکی نیستند .

ما در اینجا برای تمام مباحث و تعمیم فائده ، خطبه منقول در اصول کافی را شرح و بسط می دهیم .

قسمت اول

امام صادق علیه السلام می فرمایند : هنگامی که علی علیه السلام خطبه می خواندند ، همام بلند شد و عرض کرد .

صف لنا صفه المومن کاننا ننظر الیه

فرمودند ای همام ! مومن زیرک و باهوش است .

برخی کیس و فطن را به یک معنا گرفته اند و فطن را تاءکید کیس دانسته اند . اما با مراجعه به کتب لغت ، روشن می شود میان این دو واژه تفاوت است کیس در مقابل احمق است و به زیرکی خدادادی اطلاق می شود . معنی روایت این می شود که مومن عاقل و چیز فهم است . از این رو می توان گفت کیاست به ادراک عقل خدادادی ،

و فطانت به هوشی که حاصل تجربه است ادراک جزئیات اطلاق می شود . یکی از دلایل اختلاف فطانت و کیاست ، روایتی از رسول الله صلی الله علیه و آله است که نشان می دهد فطن تاءکید کیس نیست .

قال رسول الله صلی الله علیه و آله المومن کیس الفطن الحذر(104)

مؤ من عاقل و چیز فهم و محتاط است .