- پیشگفتار 1
- اشاره 3
- فصل اول: اهمّیّت بحثهای اخلاقی 3
- اهمّیّت اخلاق در روایات اسلامی 8
- اشاره 8
- 1- تعریف علم اخلاق 9
- نکته ها: 9
- 2- رابطه اخلاق و فلسفه 11
- 3- رابطه اخلاق و عرفان 13
- 4- رابطه «علم» و «اخلاق» 13
- 5- آیا اخلاق قابل تغییر است؟ 16
- اشاره 16
- آیات و روایات دلیل بر قابلیّت تغییر اخلاق است 19
- 6- تاریخچه علم اخلاق 23
- دلائل طرفداران عدم تغییر اخلاق 23
- پاسخ 23
- فصل دوم: نقش اخلاق در زندگی و تمدّن انسانها 29
- اشاره 29
- رابطه زندگی مادّی با مسائل اخلاقی در روایات اسلامی 42
- اشاره 45
- فصل سوم: مکتبهای اخلاقی 45
- 1- اخلاق در مکتب خداپرستان 46
- 2- اخلاق مادّیگری 46
- 5- اخلاق از دیدگاه وجدان گرایان 47
- 4- اخلاق در مکتب غیرگرایان! 47
- 3- اخلاق از دیدگاه فلاسفه عقلی 47
- نکته ها 49
- اشاره 49
- 1- اخلاق و نسبیّت 49
- اسلام نسبی بودن اخلاق را نفی می کند 50
- اشاره 54
- 2- تأثیر متقابل «اخلاق» و «رفتار» 54
- تأثیر متقابل اخلاق و عمل در احادیث اسلامی 57
- 3- اخلاق فردی و اجتماعی 59
- اشاره 61
- 1- پشتوانه سودجویی- 61
- فصل چهارم: پشتوانه های اخلاق 61
- 2- پشتوانه عقلی- 63
- 3- پشتوانه شخصیّت- 64
- 4- پشتوانه الهی 65
- نکته 72
- اشاره 73
- فصل پنجم: اخلاق و آزادی 73
- اعتقاد به جبر و مسائل ضدّ اخلاقی 77
- فصل پنجم: اصول مسائل اخلاقی در قرآن 81
- اشاره 81
- نقد و بررسی 83
- بازگشت به اصول اخلاقی در قرآن 85
- اصول اخلاق اسلامی در روایات 89
- فصل هفتم: پیوند مسائل اخلاقی با یکدیگر 98
- فصل هشتم: از کجا شروع کنیم؟ 101
- اشاره 101
- 1- سه دیدگاه در برخورد با مسائل اخلاقی 102
- دیدگاه اوّل، دیدگاهی است که می گوید: تهذیب نفس نوعی جهاد و مبارزه با دشمنان درونی است، که در کمین انسانها هستند. 102
- دیدگاه دوم، دیدگاه طبّ روحانی است. 104
- دیدگاه سوم، دیدگاه سیر و سلوک است. 108
- فصل نهم: روشهای مختلف ارباب سیر و سلوک 112
- اشاره 112
- اشاره 112
- 1- سیر و سلوک منسوب به «بحر العلوم» 112
- چگونگی سیر و سلوک در این روش 114
- 2- روش مرحوم ملکی تبریزی: 117
- اشاره 119
- 3- روش دیگر 119
- خلاصه و جمع بندی مکتبهای سیر و سلوک 121
- اشاره 124
- فصل دهم: آیا در هر مرحله استاد و راهنما لازم است؟ 124
- نقش واعظ درون 126
- 1- پاک بودن محیط 128
- اشاره 128
- فصل یازدهم: آمادگیهای لازم برای پرورش فضائل اخلاقی 128
- اشاره 134
- 2- نقش معاشران و دوستان 134
- نقش معاشران در روایات اسلامی 139
- تأثیر معاشرت در تحلیلهای منطقی 141
- اشاره 143
- 3- تأثیر تربیت خانوادگی و وراثت در اخلاق 143
- رابطه اخلاق و تربیت خانوادگی در احادیث اسلامی 150
- 4- تأثیر علم و آگاهی در تربیت 154
- اشاره 154
- 2- جهل سبب بی بندوباری جنسی است! 155
- 3- جهل یکی از عوامل حسادت است! 155
- 1- جهل سرچشمه فساد و انحراف است! 155
- 7- بی ادبی از جهل سرچشمه می گیرد! 156
- 5- رابطه جهل و بهانه جوئی: 156
- 6- رابطه سوء ظن و بدبینی با جهل: 156
- 4- جهل سرچشمه تعصّب و لجاجت است! 156
- 8- دوزخیان جاهلانند! 157
- 9- صبر و شکیبایی از آگاهی سرچشمه می گیرد! 157
- 10- نفاق و پراکندگی از جهل سرچشمه می گیرد! 158
- رابطه «علم» و «اخلاق» در احادیث اسلامی 159
- 5- تأثیر فرهنگ جامعه در پرورش فضائل و رذائل 164
- اشاره 164
- رابطه آداب و سنن با اخلاق در روایات اسلامی 169
- اشاره 172
- 6- رابطه عمل و اخلاق 172
- چگونگی تأثیر «عمل» در «اخلاق» در روایات اسلامی 182
- اشاره 184
- 7- رابطه «اخلاق» و «تغذیه» 184
- رابطه تغذیه و اخلاق در روایات اسلامی 186
- صفات اخلاقی و اعمال اخلاقی 192
- اشاره 194
- اشاره 194
- گام اوّل: توبه 194
- فصل دوازدهم: گامهای عملی به سوی تهذیب اخلاقی 194
- 1- حقیقت توبه 196
- 2- وجوب توبه 197
- 3- عمومیّت توبه 200
- 4- ارکان توبه 205
- 5- قبولی توبه عقلی است یا نقلی؟ 211
- 6- تبعیض در توبه 214
- 7- دوام توبه 215
- 8- مراتب توبه 218
- 9- آثار و برکات توبه 220
- گام دوم: مشارطه 223
- گام سوم: مراقبه 226
- گام چهارم: محاسبه 230
- اشاره 230
- 2- آثار محاسبه نفس چیست؟ 235
- گام پنجم: معاتبه و معاقبه 237
- اشاره 243
- «نیّت» و «اخلاص نیّت» 243
- اخلاص 246
- اخلاص در روایات اسلامی 250
- حقیقت اخلاص 252
- موانع اخلاص 254
- آثار اخلاص 256
- ریا کاری 257
- اشاره 257
- ریا در روایات اسلامی 263
- فلسفه تحریم ریا 266
- نشانه های ریاکاران 267
- طریق درمان ریا 270
- آیا نشاط در عبادت منافات با اخلاص دارد؟ 272
- تفاوت ریا و سمعه؟ 273
- سکوت و اصلاح زبان 275
- سکوت در آیات قرآن مجید 275
- اشاره 275
- سکوت در روایات اسلامی 278
- رفع یک اشتباه 281
- اشاره 284
- اصلاح زبان 284
- رابطه زبان با فکر و اخلاق 289
- آفات الِلّسان (خطرات زبان) 293
- اصول کلّی برای دفع خطرات زبان 295
- 1- توجّه جدّی به خطرات زبان! 295
- اشاره 295
- 2- سکوت 296
- 3- حفظ زبان 297
- خودشناسی و خداشناسی 299
- 1- رابطه خود شناسی و تهذیب نفس 299
- اشاره 299
- 2- خود شناسی در روایات اسلامی 302
- 3- خود شناسی وسیله خداشناسی است 303
- 4- تفسیرهای هفتگانه برای حدیث مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ 305
- 5- موانع خودشناسی 309
- اشاره 312
- عبادت و نیایش روح را پرورش می دهد 312
- تأثیر عبادات در پالایش روح، در روایات اسلامی 320
- اشاره 324
- یاد خدا و پرورش روح 324
- ذکر خدا چگونه است؟ 330
- رابطه یاد خدا با تهذیب نفوس در احادیث اسلامی 334
- 1- حقیقت ذکر چیست؟ 337
- 2- مراتب ذکر 338
- 3- موانع ذکر 340
- اشاره 342
- فصل سیزدهم: اسوه ها و الگوها 342
- تولّی و تبرّی در روایات اسلامی 352
- داستان موسی و خضر 359
- اشاره 363
- فصل چهاردهم: چهره دیگر ولایت و تأثیر آن در تهذیب نفوس! 363
- سخنی از علّامه شهید مطهّری 369
- سوءِ استفاده ها 371
6- تبعیض در توبه
آیا ممکن است انسان از بعضی از گناهان توبه کند در حالی که مرتکب گناهان دیگری می شود؛ مثلًا، شخصی است که هم مرتکب نوشیدن شراب و هم غیبت مردم می شود، تصمیم گرفته است، نوشیدن شراب را برای همیشه ترک کند در حالی که در مورد غیبت چنین تصمیمی را نگرفته است.
گاه گفته می شود که توبه باید جنبه عمومی و همگانی داشته باشد و از تمام گناهان توبه کند، زیرا همه آنها بازگشت به مخالفت با پروردگار می کند، و شکستن حریم مولای حقیقی؛ کسی که از این کار پشیمان باشد، باید هر گناهی را ترک کند نه این که از گناهی توبه کند و گناهی دیگر را مرتکب شود و بر آن اصرار ورزد.
ولی حق آن است که تبعیض در توبه مانعی ندارد (بعضی از بزرگان علم اخلاق مانند مرحوم «نراقی» در «معراج السّعاده» نیز به این معنی تصریح کرده است و از قول پدرش نیز آن را نقل نموده).
زیرا ممکن است
انسان از گناهی بیشتر بترسد و از عواقب شوم آن آگاهتر باشد، یا در پیشگاه خداوند قبیح تر و مجازاتش شدیدتر باشد؛ و به همین جهت، از آن گناه توبه کند در حالی که مرتکب گناهان دیگری که قبحش کمتر یا مجازاتش خفیف تر یا آگاهی او نسبت به مفاسد و زیانهایش کمتر است می شود.
توبه اکثر توبه کنندگان نیز همین گونه است، غالباً از گناهان خاصّی توبه می کنند، در حالی که ممکن است گناه دیگری را انجام دهند و هرگز شنیده نشده که پیامبر صلی الله علیه و آله یا امامی از امامان علیهم السلام یا عالمی از علمای اسلام این گونه توبه ها را بی اعتبار بشمرد، و تأکید کند که باید توبه از همه گناهان باشد.
در آیات متعدّدی از قرآن مجید نیز اشارات روشنی به این معنی یعنی تبعیض در توبه دیده می شود.
مثلًا، در مورد ربا خواران می خوانیم که می فرماید: «وَ انْ تُبْتُمْ فَلَکُمْ رُئُوسُ امْوالِکُمْ؛ اگر توبه کنید (توبه شما پذیرفته می شود و) سرمایه های شما از آن شماست. (سوره بقره، آیه 279)
و در مورد افرادی که بعد از ایمان مرتد شوند، می فرماید: «اولئِکَ جَزائُهُمْ انَّ عَلَیْهِمْ