- پیشگفتار 1
- فصل اول: اهمّیّت بحثهای اخلاقی 3
- اشاره 3
- اهمّیّت اخلاق در روایات اسلامی 8
- اشاره 8
- 1- تعریف علم اخلاق 9
- نکته ها: 9
- 2- رابطه اخلاق و فلسفه 11
- 3- رابطه اخلاق و عرفان 13
- 4- رابطه «علم» و «اخلاق» 13
- اشاره 16
- 5- آیا اخلاق قابل تغییر است؟ 16
- آیات و روایات دلیل بر قابلیّت تغییر اخلاق است 19
- 6- تاریخچه علم اخلاق 23
- پاسخ 23
- دلائل طرفداران عدم تغییر اخلاق 23
- اشاره 29
- فصل دوم: نقش اخلاق در زندگی و تمدّن انسانها 29
- رابطه زندگی مادّی با مسائل اخلاقی در روایات اسلامی 42
- اشاره 45
- فصل سوم: مکتبهای اخلاقی 45
- 2- اخلاق مادّیگری 46
- 1- اخلاق در مکتب خداپرستان 46
- 4- اخلاق در مکتب غیرگرایان! 47
- 5- اخلاق از دیدگاه وجدان گرایان 47
- 3- اخلاق از دیدگاه فلاسفه عقلی 47
- نکته ها 49
- اشاره 49
- 1- اخلاق و نسبیّت 49
- اسلام نسبی بودن اخلاق را نفی می کند 50
- اشاره 54
- 2- تأثیر متقابل «اخلاق» و «رفتار» 54
- تأثیر متقابل اخلاق و عمل در احادیث اسلامی 57
- 3- اخلاق فردی و اجتماعی 59
- اشاره 61
- 1- پشتوانه سودجویی- 61
- فصل چهارم: پشتوانه های اخلاق 61
- 2- پشتوانه عقلی- 63
- 3- پشتوانه شخصیّت- 64
- 4- پشتوانه الهی 65
- نکته 72
- فصل پنجم: اخلاق و آزادی 73
- اشاره 73
- اعتقاد به جبر و مسائل ضدّ اخلاقی 77
- فصل پنجم: اصول مسائل اخلاقی در قرآن 81
- اشاره 81
- نقد و بررسی 83
- بازگشت به اصول اخلاقی در قرآن 85
- اصول اخلاق اسلامی در روایات 89
- فصل هفتم: پیوند مسائل اخلاقی با یکدیگر 98
- فصل هشتم: از کجا شروع کنیم؟ 101
- اشاره 101
- 1- سه دیدگاه در برخورد با مسائل اخلاقی 102
- دیدگاه اوّل، دیدگاهی است که می گوید: تهذیب نفس نوعی جهاد و مبارزه با دشمنان درونی است، که در کمین انسانها هستند. 102
- دیدگاه دوم، دیدگاه طبّ روحانی است. 104
- دیدگاه سوم، دیدگاه سیر و سلوک است. 108
- اشاره 112
- فصل نهم: روشهای مختلف ارباب سیر و سلوک 112
- 1- سیر و سلوک منسوب به «بحر العلوم» 112
- اشاره 112
- چگونگی سیر و سلوک در این روش 114
- 2- روش مرحوم ملکی تبریزی: 117
- اشاره 119
- 3- روش دیگر 119
- خلاصه و جمع بندی مکتبهای سیر و سلوک 121
- اشاره 124
- فصل دهم: آیا در هر مرحله استاد و راهنما لازم است؟ 124
- نقش واعظ درون 126
- 1- پاک بودن محیط 128
- فصل یازدهم: آمادگیهای لازم برای پرورش فضائل اخلاقی 128
- اشاره 128
- اشاره 134
- 2- نقش معاشران و دوستان 134
- نقش معاشران در روایات اسلامی 139
- تأثیر معاشرت در تحلیلهای منطقی 141
- اشاره 143
- 3- تأثیر تربیت خانوادگی و وراثت در اخلاق 143
- رابطه اخلاق و تربیت خانوادگی در احادیث اسلامی 150
- 4- تأثیر علم و آگاهی در تربیت 154
- اشاره 154
- 1- جهل سرچشمه فساد و انحراف است! 155
- 3- جهل یکی از عوامل حسادت است! 155
- 2- جهل سبب بی بندوباری جنسی است! 155
- 6- رابطه سوء ظن و بدبینی با جهل: 156
- 5- رابطه جهل و بهانه جوئی: 156
- 4- جهل سرچشمه تعصّب و لجاجت است! 156
- 7- بی ادبی از جهل سرچشمه می گیرد! 156
- 8- دوزخیان جاهلانند! 157
- 9- صبر و شکیبایی از آگاهی سرچشمه می گیرد! 157
- 10- نفاق و پراکندگی از جهل سرچشمه می گیرد! 158
- رابطه «علم» و «اخلاق» در احادیث اسلامی 159
- اشاره 164
- 5- تأثیر فرهنگ جامعه در پرورش فضائل و رذائل 164
- رابطه آداب و سنن با اخلاق در روایات اسلامی 169
- اشاره 172
- 6- رابطه عمل و اخلاق 172
- چگونگی تأثیر «عمل» در «اخلاق» در روایات اسلامی 182
- اشاره 184
- 7- رابطه «اخلاق» و «تغذیه» 184
- رابطه تغذیه و اخلاق در روایات اسلامی 186
- صفات اخلاقی و اعمال اخلاقی 192
- اشاره 194
- اشاره 194
- فصل دوازدهم: گامهای عملی به سوی تهذیب اخلاقی 194
- گام اوّل: توبه 194
- 1- حقیقت توبه 196
- 2- وجوب توبه 197
- 3- عمومیّت توبه 200
- 4- ارکان توبه 205
- 5- قبولی توبه عقلی است یا نقلی؟ 211
- 6- تبعیض در توبه 214
- 7- دوام توبه 215
- 8- مراتب توبه 218
- 9- آثار و برکات توبه 220
- گام دوم: مشارطه 223
- گام سوم: مراقبه 226
- اشاره 230
- گام چهارم: محاسبه 230
- 2- آثار محاسبه نفس چیست؟ 235
- گام پنجم: معاتبه و معاقبه 237
- اشاره 243
- «نیّت» و «اخلاص نیّت» 243
- اخلاص 246
- اخلاص در روایات اسلامی 250
- حقیقت اخلاص 252
- موانع اخلاص 254
- آثار اخلاص 256
- ریا کاری 257
- اشاره 257
- ریا در روایات اسلامی 263
- فلسفه تحریم ریا 266
- نشانه های ریاکاران 267
- طریق درمان ریا 270
- آیا نشاط در عبادت منافات با اخلاص دارد؟ 272
- تفاوت ریا و سمعه؟ 273
- اشاره 275
- سکوت و اصلاح زبان 275
- سکوت در آیات قرآن مجید 275
- سکوت در روایات اسلامی 278
- رفع یک اشتباه 281
- اشاره 284
- اصلاح زبان 284
- رابطه زبان با فکر و اخلاق 289
- آفات الِلّسان (خطرات زبان) 293
- 1- توجّه جدّی به خطرات زبان! 295
- اشاره 295
- اصول کلّی برای دفع خطرات زبان 295
- 2- سکوت 296
- 3- حفظ زبان 297
- خودشناسی و خداشناسی 299
- 1- رابطه خود شناسی و تهذیب نفس 299
- اشاره 299
- 2- خود شناسی در روایات اسلامی 302
- 3- خود شناسی وسیله خداشناسی است 303
- 4- تفسیرهای هفتگانه برای حدیث مَنْ عَرَفَ نَفْسَهُ 305
- 5- موانع خودشناسی 309
- اشاره 312
- عبادت و نیایش روح را پرورش می دهد 312
- تأثیر عبادات در پالایش روح، در روایات اسلامی 320
- اشاره 324
- یاد خدا و پرورش روح 324
- ذکر خدا چگونه است؟ 330
- رابطه یاد خدا با تهذیب نفوس در احادیث اسلامی 334
- 1- حقیقت ذکر چیست؟ 337
- 2- مراتب ذکر 338
- 3- موانع ذکر 340
- اشاره 342
- فصل سیزدهم: اسوه ها و الگوها 342
- تولّی و تبرّی در روایات اسلامی 352
- داستان موسی و خضر 359
- فصل چهاردهم: چهره دیگر ولایت و تأثیر آن در تهذیب نفوس! 363
- اشاره 363
- سخنی از علّامه شهید مطهّری 369
- سوءِ استفاده ها 371
5- موانع خودشناسی
نخستین گام برای درمان بیماریهای جسمی شناخت بیماریهاست؛ به همین دلیل، امروز که از طریق آزمایشهای مختلف می توان به وجود بیماریهای گوناگون و کمّ و کیف آنها آگاه شد راه درمان آسانتر است، با پرتونگاری و عکس برداری از شکستگی استخوانها، طبیب جرّاح قدرت می یابد که دقیقاً به سراغ محل آسیب دیده برود و به درمان آن بپردازد؛ و با تجزیه دقیق خون و ترشّحات بدن از وجود هرگونه عامل بیماری آگاه می شود.
در بیماریهای روحی و آلودگیهای اخلاقی نیز مطلب دقیقاً همین گونه است.
تا به کمک طبیبان
مسیحا دم اخلاق و راهنماییهای سودمند رهروان این راه، ریشه های رذائل اخلاقی را در خود نشناسیم چگونه می توان بر درمان آن دست یافت!
ولی بسیاری از مردم را می بینیم که علائم بیماریهای جسمانی خطرناک را نادیده می گیرند چرا که حبّ ذات به آنها اجازه نمی دهد به بیماری مهمّی در خود اعتراف کنند؛ این گریز از واقعیّت غالباً بسیار گران تمام می شود و انسان زمانی مجبور به اعتراف می شود که گاه کار از کار گذشته و کار درمان مشکل یا غیر ممکن شده است!
در بیماریهای اخلاقی نیز مطلب همین گونه است؛ غالباً خود خواهی و حبّ ذات مانع از شناخت صفات رذیله و پذیرفتن عیوب اخلاقی خویش و اعتراف به آن است. بسیار دیده شده که گروهی از مردم در برابر صفات نکوهیده خود در مقام توجیه برمی آیند و خود را فارغ و پیراسته از عیوب و نقائص معرّفی می کنند و با این توجیهات نادرست راه درک واقعیّتها را بر خود می بندند.
خود شناسی و اعتراف به عیوب خویش شجاعت و شهامت و عزم راسخ و اراده آهنین لازم دارد، وگرنه انسان سعی خواهد کرد بر عیوب خویش سرپوش نهد و اگر عیبی از پرده برون افتاد با تردستی آن را برای همه حتّی خودش توجیه نماید!
آری! گاه آشنایی با عیوب خویش وحشتناک است و بسیاری از مردم حاضر نیستند تن به این وحشت بدهند؛ همان گونه که حاضر نیستند به بیماری وحشتناک جسمی خود