اخلاق در قرآن جلد 2 صفحه 228

خویشتن را

به هلاکت نیافکنید»! «1»

و در جای دیگر در وصف مؤمنان راستین می گوید: «... اشِدَّاءُ عَلَی الْکُفَّارِ ...؛ آنها در برابر کافران سخت و شدیدند (و ترس و واهمه ای به خود راه نمی دهند)». «2»

از آنچه در بالا گفته شد به خوبی می توان نتیجه گرفت که شجاعت به عنوان یک فضیلت حدّ وسطی است در میان «تهوّر» و «جبن».

2- آثار منفی جبن و ترس در زندگی فردی و اجتماعی

این صفت رذیله آثار نامطلوب بسیار زیادی در سراسر زندگی انسانها دارد و به یقین یکی از عوامل قطعی شکست و زبونی و ذلّت است.

ملّت های بسیاری را در طول تاریخ می شناسیم که با داشتن عِدّه و عُدّه فراوان سالها گرفتار زبونی و اسارت بودند، ولی به محض اینکه رهبری شجاع و فرماندهی با شهامت پیدا کردند تمام توان آنها بسیج شد و به سرعت عقب ماندگی خود را جبران کردند و به اوج عزّت و عظمت رسیدند.

شجاعت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به هنگام هجرت و در میدان بدر و احد، و در میدان احزاب و در سایر غزوات یکی از مهمترین عوامل پیروزی و پیشرفت سریع اسلام بود.

به همین دلیل در احادیث اسلامی از امام علی علیه السلام آمده است که فرمود: «الشُّجَاعَهُ عِزٌّ حَاضِرٌ وَ الْجُبْنُ ذُلٌّ ظَاهِرٌ؛ شجاعت عزّت حاضر است و جبن ذلّت آشکار»!

و در جای دیگر فرمود: «الشُّجَاعَهُ نُصْرَهٌ حَاضِرَهٌ وَ فَضِیلَهٌ ظَاهِرَهٌ؛ شجاعت یاری حاضر و فضیلت آشکار است». «3»

یکی دیگر از آثار منفی این رذیله اخلاقی این است که انسان را از کارهای بزرگ بازمی دارد، زیرا کارهای بزرگ همیشه با مشکلات بزرگ رو به روست، و انسانهایی را

______________________________
(1)- بقره، 195.
(2)- فتح، 29.
(3)- هر دو حدیث در شرح فارسی غرر و

درر آمدی جلد 7 صفحه 171 آمده است.