اخلاق در قرآن جلد 2 صفحه 257

2- آثار و پیامدهای توکّل

از آنجا که متوکّلان کار خود را به خدا واگذار می کنند، همان خداوندی که قادر بر همه چیز و آگاه از همه چیز است، خداوندی که همه مشکلات برای او سهل و آسان است، نخستین اثر مثبتی که در آنها به وجود می آید مسئله اعتماد به نفس و ایستادگی و مقاومت در برابر مشکلات است.

اگر کسی خود را در میدانی در برابر دشمن تنها ببیند هر قدر نیرومند و قوی باشد به زودی روحیّه خود و اعتماد به نفس را از دست می دهد، ولی اگر احساس کند لشکر نیرومندی پشت سر اوست احساس توانایی و قدرت می کند، هر چند خودش ضعیف باشد.

در احادیث اسلامی نیز به این معنی اشاره شده است، در حدیث حرز مانندی از امیر مؤمنان علی علیه السلام می خوانیم: «کَیْفَ اخَافُ وَ انْتَ امَلِی وَ کَیْفَ اضَامُ وَ انْتَ مُتَّکَلِی؛ چگونه بترسم در حالی که تو امید منی، و چگونه مقهور شوم در حالی که تو تکیه گاه من می باشی»! «1»

در حدیث دیگری از امام باقر علیه السلام آمده است: «مَنْ تَوَکَّلَ عَلَی اللَّهِ لَایُغْلَبُ، وَ مَنْ اعْتَصَمَ بِاللَّهِ لَایُهْزَمُ؛ کسی که بر خدا توکّل کند مغلوب نمی شود، و کسی که به دامن لطفش چنگ زند شکست نمی خورد»! «2»

آری کسی که بر خدا توکّل نماید احساس غنا و بی نیازی

و عزّت می کند همان گونه که در احادیث گذشته از امام صادق علیه السلام خواندیم: «انَّ الْغِنَی وَ الْعِزَّ یَجُولَانِ فَاذَا ظَفَرَا بِمَوْضِعِ التَّوَکُّلِ اوْطَنَا؛ غنا و عزّت پیوسته در حرکتند، هنگامی که به محلّ توکّل برسند آنجا را وطن خویش قرار می دهند»! «3»

افزون بر اینها توکّل، بسیاری از صفات زشت و رذیله را مانند حرص، حسد، دنیاپرستی، بخل و تنگ نظری را از انسان دور می سازد، چرا که وقتی تکیه گاه انسان

______________________________
(1)- بحار الانوار، جلد 91، صفحه 229.
(2)- میزان الحکمه، جلد 4، صفحه 3659، حدیث 22547.
(3)- بحار الانوار، جلد 68، صفحه 126.