اخلاق در قرآن جلد 2 صفحه 32

و گاه همانند قوم نوح به یکدیگر می گفتند: «وَ لَئِنْ اطَعْتُمْ بَشَراً مِثْلَکُمْ انَّکُمْ اذاً لَخَاسِرُونَ؛ و اگر از بشری همانند خودتان اطاعت کنید به یقین زیانکارید». «1»

و گاه به بهانه جویی های کودکانه می پرداختند و از سر لجاجت می گفتند: «چرا فرشتگان بر ما نازل نمی شوند؟ چرا ما خدا را نمی بینیم؟؛ وَ قَالَ الَّذِینَ لَایَرْجُونَ لِقَائَنَا لَوْ لَاانْزِلَ عَلَیْنَا الْمَلَائِکَهُ اوْ نَری رَبَّنَا».

قرآن در ادامه این آیه می گوید: «لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا فِی انْفُسِهِمْ وَ عَتَوْا عُتُوّاً کَبِیراً؛ آنها درباره خود تکبّر ورزیدند و طغیان کردند». «2»

قسم سوّم، تکبّر در

برابر بندگان خداست به گونه ای که خود را بزرگ بشمرد و دیگران را کوچک و خوار و بی مقدار، زیر بار هیچ کس نرود، خود را از همه برتر ببیند و حقّ هیچ صاحب حقّی را محترم نشمرد و دائماً منتظر باشد که دیگران برای او عظمت قائل شوند.

این نوع از کبر نمونه های فراوانی دارد که نیاز به شرح آن نیست، و گاه به حدّ اعلا می رسد و به تکبّر در برابر پیامبران و خداوند منتهی می گردد.

آری آتش کبر و غرور، نخست از تکبّر در برابر بندگان خدا سر می زند، سپس به استکبار در برابر انبیا و رسولان پروردگار می رسد و سرانجام به تکبّر در برابر ذات پاک خداوندگار می انجامد!

4- انگیزه های تکبّر

تکبّر اسباب زیادی دارد و همه آنها به این باز می گردد که انسان در خود کمالی تصوّر کند و بر اثر حبّ ذات، بیش از حدّ آن را بزرگ نماید و دیگران را در برابر خود کوچک بشمرد.

بعضی از بزرگان علم اخلاق مانند مرحوم «فیض کاشانی» در «المحجّه البیضاء» اسباب کبر را در هفت چیز خلاصه کرده اند، نخست اسباب دینی که «علم» و «عمل» است، و اسباب دنیوی که «نسب»، «زیبایی»، «قوّت»، «مال» و «فزونی یاران و یاوران» می باشد و

______________________________
(1)- همان سوره، 34.
(2)- فرقان، 21.