اخلاق در قرآن جلد 2 صفحه 367

آثار و پیامدهای بخل

در میان صفات نکوهیده و رذایل اخلاقی کمتر صفتی به اندازه «بخل» مشکل آفرین بوده و هست و پیامدهای سوء داشته و دارد، از جمله این که: گرچه بخیل در حفظ اموال خود می کوشد ولی بیش از آن، آبروی خود را از دست می دهد. در این رابطه نیز در روایات اسلامی اشاره هایی شده است که اجمالًا در ذیل مطرح می نماییم:

1- حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «الْبَخیلُ یَسْمَحُ مِنْ عِرْضِهِ بِاکْثَرِ مِمَّا امْسَکَ مِن عَرَضِهِ؛ بخیل بیش از آنچه که از متاع دنیا برای خود نگهداری می کند، از عرض و آبروی خود می بخشد». «1»

2- بخیل زود دوستانش را از دست می دهد و در زندگی در برابر انبوه مشکلات غریب و تنها می ماند. امیر مؤمنان علی علیه السلام در این رابطه می فرمایند: «لَیسَ لِبَخیلٍ حَبیبٌ؛ بخیل یار و دوست ندارد!» «2» اگر بخیل زمان کوتاهی دوستانی داشته باشد، «بخل» او سبب ذلّت دوستان و عزّت دشمنانش می شود. همان گونه که از امام علی علیه السلام نقل شده است:

«البُخْلُ (البَخیلُ) یُذِلُّ مُصاحِبَهُ وَ یُعِزُّ مُجانِبَهُ». «3»

3- «بخیل»، همیشه زحمت می کشد و ثمره کارش را وارثانش می برند؛

در دنیا بر خود سخت می گیرد و در آخرت نیز گرفتاریش به خاطر اندوختن اموال فراوان، زیاد است. حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «الْبَخیلُ خَازِنٌ لِوَرَثَتِهِ؛ بخیل خزانه دار ورثه خویش است (وارثانی که گاه یک درهم از اموال او را برایش انفاق نمی کنند). «4»

4- «بخیل» زندگی فقیرانه ای دارد؛ زیرا، هنگامی که «بخل» انسان شدت می یابد، نسبت به خویشتن هم بخیل می شود و آسایش زندگی اش از بین می رود؛ زیرا، همیشه در فکر حفظ اموال خویش و افزودن آن است. گاهی نیز گرفتار حالات روانی زشت و سوء ظن های شدید نسبت به اطرافیان خود می شود؛ مثلًا می پندارد که مردم چشم طمع

______________________________
(1)- شرح فارسی غرر الحکم، جلد 2، صفحه 130، حدیث 2084.
(2)- همان مدرک، جلد 5، صفحه 78.
(3)- همان مدرک، جلد 1، صفحه 370، حدیث 1409.
(4)- همان مدرک، جلد 1، صفحه 127، حدیث 464.