اخلاق در قرآن جلد 2 صفحه 439

شاخه های صبر

در بسیاری از گفتار و نوشتار علمای اخلاق و بزرگان اسلام، «صبر» به سه شاخه تقسیم شده است:

1- صبر بر اطاعت.

2- صبر بر معصیت.

3- صبر بر مصیبت.

منظور از «صبر بر اطاعت»؛ ایستادگی در برابر مشکلات اطاعت فرمان خداست.

اطاعت فرمان الهی در نماز و روزه و حج و جهاد و ادای واجبات مالی، همانند خمس و زکات و هم چنین صبر و شکیبایی در برابر مشکلات اطاعت اوامر استحبابی که دامنه گسترده ای دارد.

منظور از «صبر بر معصیت»؛ ایستادگی در برابر شعله های سرکش شهوات و هیجان های برخاسته از هوا و هوس است که اگر چنین نباشد، طوفان شهوات و هوس ها تمام ایمان و تقوا و پاکی و صدق و صفا و ... را از بین می برد.

و منظور از «صبر بر مصیبت»؛ آن است که انسان در طول زندگی، در برابر حوادث دردناکی؛ مانند از دست دادن عزیزان، خسارت های عظیم مالی، به خطر افتادن آبرو و حیثیت اجتماعی، گرفتاری در چنگال بیماری های صعب العلاج و افتادن در دام دوستان ناباب و شرکای خائن و حکومت ظالم و گاه همسران فاسد و ... صبر و شکیبایی را از دست ندهد.

بزرگان اخلاق، این تقسیم سه گانه را از روایات اسلامی گرفته اند؛ همانند روایتی که از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نقل شده است: «الصَّبْرُ ثَلاثَهٌ، صَبْرٌ عَلَی الْمُصیبَهِ وَ صَبْرٌ عَلَی الطَّاعَهِوَ صَبْرٌ عَلَی الْمَعْصِیَهِ،

فَمَنْ صَبَرَ عَلَی المُصیبَهِ حَتَّی یَرُدَّهَا بِحُسْنِ عَزائِهَا، کَتَبَ اللّه لَهُ ثَلاثَ مِأَهٍ دَرَجَهٍ مَا بَینَ الدَّرَجَهِ الَی الدَّرَجَهِ کَما بَینَ السَّمَاءِ الَی الارضِ، وَ مَنْ صَبَرَ عَلَی الطَّاعَهِ کَتَبَ اللّهُ لَهُ سِتَّ مِأَهِ دَرَجَهٍ، مَا بَینَ الدَّرَجَهِ الَی الدَّرَجَهِ کَمَا بَینَ تُخُومُ الْارضِ الَی الْعَرْشِ وَ مَنْ صَبَرَ عَلَی الْمَعْصیهِ کَتَبَ اللّهُ لَهُ تِسْعَ مِأَهِ دَرَجَهٍ مَا بَینَ الدَّرَجَهِ الیَ الدَّرَجَهِ کَمَا بَینَ تُخُومِ الارْضِ الَی مُنْتَهَی الْعَرْشِ؛ صبر بر سه گونه است: صبر بر مصیبت،