اخلاق در قرآن جلد 2 صفحه 58

تواضع و فروتنی در روایات اسلامی

اشاره

در منابع شیعه و اهل سنّت احادیث فراوانی در مورد تواضع به چشم می خورد که بعضی درباره اهمیّت تواضع است و بعضی درباره علامت و آثار متواضعان و یا ثمره تواضع و حد و آداب آن می باشد.

در اهمیّت تواضع تعبیرات بسیار جالبی در روایات آمده:

1- در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله می خوانیم: روزی فرمود: «مَا لِی لَااری عَلَیْکُمْ حَلَاوَهَ الْعِبَادَهِ؟! قَالُوا وَ مَا حَلَاوَهُ الْعِبَادَهِ؟ قَالَ التَّوَاضُعُ!؛ چه می شود که شیرینی عبادت را در شما نمی بینم؟ عرض کردند: شیرینی عبادت چیست؟ فرمود: تواضع است!» «1»

ناگفته پیداست حقیقت عبادت نهایت خضوع در برابر پروردگار است. کسی که شیرینی خضوع و تواضع در برابر خدا را دریابد در برابر خلق خدا نیز متواضع است.

2- در حدیث دیگری از امیر مؤمنان علیه السلام آمده است: «عَلَیْکَ بِالتَّوَاضُعِ فَانَّهُ مِنْ اعْظَمِ الْعِبَادَهِ؛ بر تو باد تواضع که از برترین عبادات است». «2»

3- از امام حسن عسکری علیه السلام نقل شده است که فرمود: «التَّوَاضُعُ نِعْمَهٌ لَایُحْسَدُ عَلَیْهَا؛ تواضع نعمتی است که سبب حسادت دیگران نمی شود». «3»

معمولًا هر نعمتی نصیب انسان می شود مزاحمت های حسودان افزوده می گردد و گاه این حسادت چنان فضای زندگی را تنگ می کند که زندگی بر صاحب نعمت مشکل می شود، ولی تواضع از این قاعده کلّی مستثنی است، نعمتی است که حسادت حسودان را برنمی انگیزد.

این بحث دامنه دار را با حدیث دیگری از نبیّ اکرم صلی الله علیه و آله پایان می دهیم:

4- «یُبَاهِی اللَّهُ تَعَالَی الْمَلَائِکَهَ بِخَمْسَهٍ: بِالُمجَاهِدِینَ، وَالْفُقَرَاء، وَالَّذِینَ یَتَوَاضَعُونَ لِلَّهِ تَعَالَی، وَالْغَنِیِّ الَّذِی یُعْطِی الْفُقَرَاءَ وَ لَایَمُنُّ عَلَیْهِمْ، و رَجُلٍ یَبْکِی فِی

الْخَلْوَهِ مِنْ خَشْیَهِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛ خداوند به پنج دسته از انسانها به فرشتگان مباهات می کند: مجاهدان (راه خدا)،

______________________________
(1)- تنبیه الخواطر (مطابق نقل میزان الحکمه، جلد 4، حدیث 21825)؛ محجّه البیضاء، جلد 6، صفحه 222.
(2)- بحار الانوار، جلد 72، صفحه 119، حدیث 5.
(3)- تحف العقول، صفحه 363.