در محضر آیت الله العظمی بهجت صفحه 191

لا دین لمن لا عقل له. (548)

هر کس عقل نداشته باشد دین ندارد.

و اقرار به توحید به توسط سراج عقل است، و ثواب و عقاب به عقل است:

بک اثیب و بک اعاقب. (549)

به تو ثواب و عقاب می نمایم.

و حتی همین معنا را هم عقل قبل از بیان می دانست. با متابعت و عدم متابعت از عقل، جای انسان اعلی علیین یا اسفل سافلین است. آیا عقل دستور به فرار از مهالک و یا گرایش به خیرات را نمی دهد؟!

انسان باید در کار خیر و نحوه ی انجام آن فکر کند تا فکرش موجب ابتکاری باشد که در هدف مفید باشد، و این گونه نباشد که طالب مجهول باشد.

در هر واقعه و در هر حرکت و سکون، مشکل اصلی، تشخیص تکلیف است و بعد مشکل تر از آن، عمل به آن تکلیف. سلمان - رضوان الله تعالی علیه - در اثر شناخت تکلیف و عمل به آن و پیروی از شرع با سراج عقل، علم علم الاول و الآخر (550)؛ (علم اول و آخر را می دانست). مقامات علما نیز این گونه است.

385 الدین هو الترجیح عند الدوران

یا باید به تکالیف و وظایف عالم باشیم و یا متعلم و یا محتاط، هل الدین الا الترجیح عند الدوران؟!؛ (آیا دین جز ترجیح [آخرت بر دنیا و یا رضای خدا بر هوای نفس و شیطان ] هنگام دوران امر[ بین آن دو ] است؟!) دینداری انسان وقتی معلوم می شود که بر سر دو راهی