دریچه ای گشوده بر آفتاب (نهج البلاغه و مبانی حکومت اخلاق و تربیت) صفحه 61

نمی شود، لذا همکاری و اعتماد بین مردم و حکومت هم جز با برقراری عدالت اجتماعی و شناخت حقوق متقابل و انجام وظایف و تکالیفی که خداوند برای حاکم و مردم تعیین فرموده است، میسر نیست.

*****

(1) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من کتاب له علیه السلام (53) ص 433.
(2) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من کتاب له علیه السلام (53) صفحات 440 -439 -431 -427 و من کتاب له علیه السلام (46) ص 421 و رک: نهج البلاغه، امام علی بن ابیطالب علیه السلام، ترجمه ی: دکتر اسدالله مبشری، چاپ تهران (بی تا) انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بخش دوم و سوم نامه ها، از فرمان امام (علیه السلام) به مالک اشتر: صفحات 231 -230 -227 -226 -209 -208 -3 -2 و صفحات 185 -184.
(3) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من کتاب له علیه السلام (53) صفحات 440 -439 -431 -427 و من کتاب له علیه السلام (46) ص 421 و رک: نهج البلاغه، امام علی بن ابیطالب علیه السلام، ترجمه ی: دکتر اسدالله مبشری، چاپ تهران (بی تا) انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بخش دوم و سوم نامه ها، از فرمان امام (علیه السلام) به مالک اشتر: صفحات 231 -230 -227 -226 -209 -208 -3 -2 و صفحات 185 -184.
(4) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من کتاب له علیه السلام (53) صفحات 440 -439 -431 -427 و من کتاب له علیه السلام (46) ص 421 و رک: نهج البلاغه، امام علی بن ابیطالب علیه السلام، ترجمه ی: دکتر اسدالله مبشری، چاپ تهران (بی تا) انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بخش دوم و سوم نامه ها، از فرمان امام (علیه السلام) به مالک اشتر: صفحات 231 -230 -227 -226 -209 -208 -3 -2 و صفحات 185 -184.
(5) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من کتاب له علیه السلام (53) صفحات 440 -439 -431 -427 و من کتاب له علیه السلام (46) ص 421 و رک: نهج البلاغه، امام علی بن ابیطالب علیه السلام، ترجمه ی: دکتر اسدالله مبشری، چاپ تهران (بی تا) انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بخش دوم و سوم نامه ها، از فرمان امام (علیه السلام) به مالک اشتر: صفحات 231 -230 -227 -226 -209 -208 -3 -2 و صفحات 185 -184.
(6) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من کتاب له علیه السلام (53) صفحات 440 -439 -431 -427 و من کتاب له علیه السلام (46) ص 421 و رک: نهج البلاغه، امام علی بن ابیطالب علیه السلام، ترجمه ی: دکتر اسدالله مبشری، چاپ تهران (بی تا) انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی، بخش دوم و سوم نامه ها، از فرمان امام (علیه السلام) به مالک اشتر: صفحات 231 -230 -227 -226 -209 -208 -3 -2 و صفحات 185 -184.
(7) اشارت است بدین حدیث نبوی (صلی الله علیه و آله):«الا کلکم راع و کلکم مسئول عن رعیته فالامیر الذی علی الناس راع و هو مسئول عن رعیته...» رک: صحیح مسلم ج 6 ص 8 و صحیح بخاری ج 1 ص 105 به نقل از احادیث مثنوی، به جمع و تدوین: بدیع الزمان فروزانفر، چاپ دوم 1347 ش، موسسه انتشارات امیرکبیر، ص 99.

توصیه های امام علی(ع)درباره مردم

عدالت یا اصل برقراری تعادل

و این موضوع از لحاظ حضرت علی (علیه السلام) از چنان اهمیتی برخوردار است که همچنان که در این عبارات مشاهده می شود، آن حضرت ضمن آنکه ادای حقوق و تکالیف متقابل حاکم و رعیت را برابر و از واجبات الهی شمرده است، قوام جامع و عزت دین و اصلاح روزگار و برپائی احکام و سنتهای سنیه را نیز بسته به اجرای آنها می داند:

«ثم جعل سبحانه من حقوقه حقوقا افترضها لبعض الناس علی بعض، فجعلها تتکا فافی وجوهها و یوجب بعضها بعضا و لا یستوجب بعضها الا ببعض و اعظم ما افترض سبحانه من تلک الحقوق حق الوالی علی الرعیه و حق الرعیه علی الوالی، فریضه فرضها الله- سبحانه- لکل علی کل، فجعلها نظاما لالفتهم و عزا لدینهم، فلیست تصلح الرعیه الا بصلاح الولاه و تصلح الولاه الا باستقامه الرعیه.

فاذا ادت الرعیه الی الوالی حقه و ادی الوالی الیها حقها، عز الحق بینهم و قامت مناهج الدین و اعتدلت معالم العدل و جرت علی اذلالها السنن فصلح بذلک الزمان...»(1).

*****

(1) نهج البلاغه، صبحی الصالح- همان- و من خطبه علیه السلام (216) ص 333 و رک: ترجمه ی نهج البلاغه، دکتر اسدالله مبشری- همان- صفحات 867 -866.

حقوق متقابل حاکم و رعیت

آنگاه خدای سبحان، یکی از حقوق خود را برای بعضی از