س: منظور از عبادتگاه چیست؟ ج: پیامبر اسلام (ص) فرموده است: (جعلت لی الارض مسجدا و ترابها طهورا) بنا براین، در همه جای زمین از نقطه نظر اسلام، می‌توان عبادات را بجای آورد. و در دین اسلام یک محل بخصوص برای عبادت اختصاص ندارد. همچنین در اسلام محل عبادات این گروه با آن گروه و این طبقه با آن طبقه تفاوتی ندارد. خداوند متعال فرموده است: (واقیموا وجوهکم عند کل مسجد)(1). با این وصف، اسلام بعضی اماکن را مخصوص عبادت قرار داده است که مسجد نامیده می‌شوند. عبادت در مساجد ثواب بیشتری دارد، و شارع مقدس اسلام مردم را به تجمع در آنها بسیار ترغیب فرموده است و برای ساختمان مساجد و ایجاد روشنایی در آنها ثواب بسیار قرار داده است. مساجد از نظر درجه اهمیت سه دسته‌اند: 1 ـ مساجدی که در درجه اول اهمیت اند عبارتند از: مسجدالحرام در مکه مکرمه، مسجد پیغمبر (ص) در مدینه منوره، مسجد کوفه در نزدیکی نجف اشرف، مسجد بصره در شهر بصره، و بیت المقدس در اردن. 2 ـ مساجدی که در درجه دوم اهمیت هستند، شامل: مسجد سهله در نزدیکی نجف اشرف. مسجد براثا میان کاظمین و بغداد. 3 ـ مساجدی که مسلمانان در شرق و غرب جهان ساخته‌اند. این مساجد هم در مقایسه با یکدیگر اهمیت و فضیلتشان متفاوت است و در فقه اسلام به تفصیل بیان شده است. س: آیا مساجد، احکام بخصوصی دارند؟ ج: آری. نجس کردن مسجد حرام است، ویران کردن مسجد حرام است، ماندن شخص جنب و زن حائض و نفساء در مسجد حرام است، در مورد مسجدالحرام و مسجد پیغمبر، حتی عبور از مسجد یعنی ورود از یک در و بیرون شدن از در دیگر نیز برای جنب و حائض و نفساء حرام است مسجد احکام دیگری نیز دارد که در کتب فقهی مفصل بیان شده است.
زیارتگاهها
س: زیارتگاهها کدامند؟ ج: زیارتگاهها اماکنی هستند که پیغمبر اکرم و ائمه طاهرین در آنها مدفونند و عبارتند از: 1 ـ حجره پیغمبر (ص) در مدینه منوره در سرزمین حجاز. 2 ـ قبرستان بقیع که قبر چهار امام است. امام حسن مجتبی (ع) و امام زین‌العابدین (ع) و امام محمد باقر (ع) و امام جعفر صادق (ع) مرقد مطهر حضرت فاطمه زهرا(س) هم شاید در این قبرستان باشد. قبرستان بقیع در مدینه منوره در سرزمین حجاز واقع است. 3 ـ حرم امام علی بن ابیطالب (ع) در نجف اشرف ـ عراق. 4 ـ حرم امام حسین (ع) در کربلا ـ عراق. 5 ـ حرم امام موسی کاظم (ع) و امام محمد تقی (ع) در کاظمین ـ عراق. 6 ـ حرم امام علی بن موسی‌الرضا (ع) در خراسان ـ ایران. 7 ـ حرم امام علی النقی (ع) و امام حسن عسکری (ع) و سرداب امام زمان (ع) در سامراء ـ عراق. 8 ـ حرم حضرت ابوالفضل العباس (ع) در کربلا و حرم حضرت زینب(س) در شام. 9 ـ مقابر پیامبران مانند حضرت ذوالکفل (ع) و حضرت موسی (ع). س: آیا این زیارتگاهها امتیاز و حرمت خاصی دارند؟ ج: آری، در این اماکن متبرکه پیامبران خدا و اوصیای آنان و مقربان درگاه احدیت، آرمیده‌اند. س: شمه‌ای راجع به احترام و عظمت زیارتگاهها بیان کنید. ج: زیارتگاهها در حکم مساجدند. از جمله، یکی از امتیازات حرم مطهر حضرت امام حسین (ع) آن است که دعا در حرم آن حضرت مستجاب است. س: آیا رفتن به این زیارتگاهها ثوابی هم دارد؟ ج: البته اسلام، زیارت قبر پیغمبر اکرم (ص) و حضرت فاطمه زهرا(س) و ائمه طاهرین (ع) را سفارش کرده و ثواب فراوان برای زیارت قبور آنان مقرر گردانیده است و برای زیارت مرقد مطهر هر یک از آنان روزها و شبها و ساعات بخصوصی را معین کرده است که در آن ایام و ساعات، زیارت فضیلت بیشتری دارد. اگر در دنیای امروز برای سرباز گمنام آرامگاه می‌سازند تا مردم را به دفاع از میهن تشویق کنند و با این کار از سپاهیانی که در میدانهای جنگ کشته شده‌اند تجلیل می‌کنند، اسلام پیشوایان شناخته شده‌ای داشته است که پیروی آنان خیر دنیا و آخرت و خوشبختی در جهان را به دنبال دارد. از این رو مشاهده می‌کنیم که حرم مطهر پیغمبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) کانون تابش اسلام و مرکز انواع سعادت و کرامت است و زوار از نور و صفای این مشاهد مشرفه کسب فیض می‌کنند، و حلقه‌های پیروی و اطاعت خود را با پیشوایان آسمانی خویش مستحکم‌تر می‌کنند، و سرچشمه‌های سعادت و رفاه را در وجود و زندگی خویش جوشان می‌یابند. بخصوص، برای پیغمبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) زیارتنامه هایی مأمور است که سراسر درس زندگی و آیین بهزیستی است. مثلاً: در یکی از زیارتهای حضرت علی (ع) می‌گوییم: (العادل فی‌الرعیه، والقاسم بالسویه) که منشور عدالت است و تساوی حقوق. در یکی از زیارتهای حضرت امام حسین (ع) می‌خوانیم: (اشهد انک طهر طاهر، من طهر طاهر مطهر، طهرت و طهرت بک‌البلاد، و طهرت ارض انت بها و طهر حرمک) که درس پاکی دل و جسم وجان و روح و روان است و اشاره به این نکته دارد که انسان رسالت دارد زمین را از فساد پاک گرداند چطور ممکن است پیرو چنین امامی باشد، و زیارت وی این اثر را روی او نداشته باشد که تا جان در بدن دارد در مبارزه با فساد بکوشد. س: آیا تعیین موسم زیارت برای زیارت پیغمبر و امامان فایده‌ای دارد؟ ج: آری، همان فوایدی که در باره حج گفتیم. در موسم زیارتی هریک از امامان نیز مردم از مکانهای مختلف برای زیارت می‌آیند، و همان فوایدی که بر تجمع مردم در مکه مکرمه مترتب بود، در مورد زیارتگاهها هم مصداق پیدا میکند.
دعا
س: دعا یعنی چه؟ و فایده‌اش چیست؟ ج: دعا عبارت است از سخن گفتن انسان با خداوند متعال، انسان با خدا راز و نیاز کند، از روزگار و اوضاع زمان شکایت کند. تقدیس و تسبیح پروردگار کند. نعمتهای او را بر شمارد. امیدواری به رحمت و ترس از عقاب خداوند را به درگاه او اظهار دارد. فواید دعا از این قرار است: 1 ـ تحکیم رابطه انسان و آفریدگار جهان. 2 ـ تقویت روح. وقتی انسان خود را در ارتباط با نیروی لایزال می‌بیند، روحش نیرومندتر می‌گردد، و روح نیرومند، دلیری می‌آورد و انسان را صاحب اراده می‌گرداند. 3 ـ آرامش دل و اطمینان خاطر، که مشعلی فراراه سعادت انسان است. 4 ـ زنده کردن میل فطری انسان به فضائل اخلاقی و نفرت باطنی انسان از رذائل اخلاقی. 5 ـ شناسایی بیشتر نیکی‌ها و بدی‌ها که در دعاها یاد می‌شوند. 6 ـ از همه مهمتر، اجابت دعا است. خداوند سبحان پاسخ دعا را می‌دهد: و قال ربکم ادعونی استجب لکم(2) و واضح است که با اجابت دعای انسان از طرف خدای جهانیان، همه نیازهای دنیا و آخرت برآورده میشود. دعا در اسلام یک مکتب اصلاحی پویا است که در هیچ دین و مرامی نظیرش پیدا نمی‌شود، و از وقتی که انسان دست راست و چپش را می‌شناسد برایش سودمند است و تا آخرین روزهای زندگیش از آن بهره‌مند می‌گردد. س: نمونه‌ای از دعاهایی که اشاره گردید ذکر کنید. ج: حضرت امام زین‌العابدین (ع) در دعای مکارم الاخلاق (دعای بیستم صحیفه سجادیه) به درگاه خداوند این چنین راز و نیاز می‌فرماید: واغننی، و اوسع علی فی‌رزقک، ولا تفتنی بالبطر. واعزنی، ولا تبتلینی بالکبر. و عبدنی لک، ولا تفسد عبادتی بالعجب. واجر للناس علی یدی الخیر، ولا تمحقه بالمن. و هب لی معالی الاخلاق، واعصمنی من‌الفخر. ترجمه: و به مال بی‌نیازم گردان، و روزی را بر من فراخ کن، اما به ناسپاسی و خود پرستی مبتلا مساز. و رتبه ارجمند ده، و به کبر و منت آزمایش مفرما. و توفیق عبادت ده، و به ناز و خودپسندی عبادت مرا فاسد مکن. و خیر بر دست من برای مردم جاری کن، و به منت نهادن آن را ضایع مساز. و به خوی نیک آراسته‌ام دار، و از بالیدن و فخر کردن حفظم نما. اللهم صل علی محمّد و آله. و سددنی لان اعارض من غشنی بالنصح. و اجزی من هجرنی بالبر واثیت من حرمنی بالبذل. واکافی من قطعنی بالصله. و اخالف من اغتابنی الی حسن الذکر. و ان اشکر الحسنه، واغضی عن السیئه. ترجمه: خدایا! درود بر محمد و خاندان او فرست. و توفیقم ده که خیرخواهی آنکس کنم که بدخواهی من کرد. و به آشتی تلافی کنم آن را که از من برید. و به بخشش پاداش دهم آنکه مرا نومید کرد. و به پیوندم رشته الفت آن را که از من بگسست. و به نیکی یاد کنم کسی را که غیبت من میکند، و اینکه خوبی را سپاس بگذارم، و از بدی چشم پوشم. اللهم صل علی محمد و آله. ولا اظلمن و انت مطیق للدفع عنی. ولا اظلمن و انت القادر علی القبض منی. ولا اضلن و قد امکنتک هدایتی. ولا افتقرن و من عندک وسعی. ولا اطغین و من عندک و جدی. ترجمه: خداوندا! درود بر محمد و آل او فرست و مگذار بر من ستم رود، با آنکه تو بر دفع آن قادری. یا من بر کسی ستم کنم و تو می‌توانی مرا باز داری، و گمراه نشوم چون هدایت من به دست تواست، و تنگدست نگردم با آنکه گشایش کار من از دست تو برآید، و سرکشی نکنم، چون دارائی من از تواست(3). با مطالعه و دقت در دعاهای پیغمبر اکرم (ص) و ائمه طاهرین (ع) که قسمتی از آنها در کتاب القرآن والدعاء (بحارالانوار) مرحوم علامه مجلسی(ره) و کتاب (مفاتیح الجنان) مرحوم محدث قمی(ره) و (صحیفه سجادیه) گردآوری شده است، این موضوع روشن میشود که دعا بزرگترین گنجینه شادکامی و رمز خوشبختی انسان در دنیا و آخرت است. نماز جماعت. س: منظور از نماز جماعت چیست؟ ج: اسلام پیروانش را تشویق میکند که نمازهای یومیه را به جماعت بخوانند، یعنی هنگام نماز اجتماعاتی برپا کنند و هرگروه به یک امام جماعت عادل اقتدا کنند. نخستین نماز جماعت به امامت حضرت رسول اکرم (ص) که نماز جماعت را تشریع فرمود، برگزار شد، و از آن زمان تا کنون در اطراف و اکناف کشورهای اسلامی جهان نماز جماعت برقرار شده است. مسلمانان به هنگام صبح برای ادای نماز صبح، و هنگام ظهر برای ادای نماز ظهر و عصر، و هنگام مغرب برای ادای نماز مغرب و عشاء در مشاهد مشرفه و مساجد اجتماع می‌کنند، و یک نفر از آنان که به فضائل اخلاقی و شایستگی شناخته شده است جلو می‌ایستد، و نماز واجبشان را با او می‌خوانند، و به همراه او قیام و قعود و رکوع و سجود می‌کنند. س: فایده نماز جماعت چیست؟ ج: فواید نماز جماعت بسیار است، از جمله: 1 ـ وحدت مسلمانان: مسلمانان هر روز دور هم یکجا جمع می‌شوند. رئیس در کنار مرئوس، سفید پوست در کنار سیاهپوست، و ثروتمند در کنار مستمند می‌ایستند. همه در پیشگاه یک پروردگار هیچکس با دیگران تفاوت ندارد. همه یک احساس دارند. اختلافات طبقاتی و امتیازات از میان می‌رود. سرچشمه همه خیرات هم همین است. 2 ـ تعاون: مردم در کنار هم گرد می‌آیند. با وضع زندگی یک دیگر آشنا می‌شوند. نیازمندیهای یکدیگر را درک می‌کنند. به درد یکدیگر می‌رسند. از یکدیگر دلجویی می‌کنند. و اگر یک روز یکی از آنان به نماز حاضر نشد، از احوال او جویا می‌شوند. اگر دچار مصیبت و محنتی شده باشد در پی رفع گرفتاریش بر می‌آیند. و اگر بیمار شده باشد به عیادش می‌روند. 3 ـ عادت به نظم: کسانی که بیشتر اوقات به جماعت نماز می‌گذارند، چون نماز جماعت نمودار نظم است، رفته رفته، نظم و انضباط جزو طبیعت آنان میشود و تمام حرکات و سکنات آنان را تحت نظم در می‌آورد. 4 ـ وعظ و ارشاد: قبل از نماز جماعت یا بعد از آن معمولاً خطابه‌ای برای مردم ایراد میشود، و مردم از حوادث و رویدادهایی که به زندگی مسلمانان ارتباط پیدا میکند با خبر می‌شوند، و در غم و شادی و اندوه ستمدیدگان مسلمان در اقصی نقاط عالم، خود را سهیم می‌بینند. به همین جهت مشاهده می‌کنیم کسانی که غالبا به نماز جماعت حاضر می‌شوند، مردمی فهمیده و اندیشمندند و در اثر وعظ و ارشادی که در پرتو نماز جماعت صورت گرفته است، این افراد پاکیزه‌تر و پارساتر و پیراسته‌تر از دیگران هستند. و امتیازشان در همه زمینه‌های گوناگون زندگی آشکار است.
امر به معروف و نهی از منکر
س: منظور از امر به معروف و نهی از منکر چیست؟ ج: اسلام به همه کارهای نیک امر فرموده است. بعضی را امر کرده و واجب گردانیده، و بعضی دیگر را سفارش کرده و مستحب شمرده است. و به طور کلی همه کارهای نیک را معروف نامیده، و کارهای زشت و بد را منکر. خیلی واضح است که بعضی مردم از روی نادانی یا بی‌توجهی معروف را ترک می‌کنند، یا منکر را مرتکب می‌شوند. از این رو، اسلام مسلمانان را امر فرموده است که امر به معروف کنند و نهی از منکر. و با اجرای این حکم اسلام است که کژی و کاستی‌های جامعه به درستی و راستی تبدیل میشود، و مردم منافع حقیقی خود را تشخیص می‌دهند، و مفاسد و جنایات از جامعه رخت بر می‌بندد. قرآن کریم می‌فرماید: (کنتم خیر امه اخرجت للناس تأمرون بالمعروف و تنهون عن‌المنکر)(4) یعنی: شما مسلمانان بهترین مردمان هستید و امر به معروف و نهی از منکر میکنید. حضرت رسول اکرم (ص) مثال جالبی برای لزوم نهی از منکر ارائه فرموده است: عده‌ای بر یک کشتی سوارند و کشتی روی آب در حرکت است. یکی از مسافران به سوراخ کردن گوشه‌ای از کشتی می‌پردازد. اگر مسافران جمع شوند و دستش را بگیرند و از سوراخ کردن کشتی بازش دارند، هم آن شخص نجات می‌یابد هم دیگر مسافران، اما اگر او را بحال خودش واگذارند تا کشتی را سوراخ کند، همه به هلاکت خواهند افتاد. حضرت امیرالمؤمنین (ع) می‌فرماید: با کوشش هرچه تمامتر امر به معروف و نهی از منکر کنید و باید این عمل را انجام دهید در غیر این صورت، اشرار بر شما مسلط خواهند شد و دیگر هرچه دعا کنید مستجاب نخواهد شد!
اعتکاف
س: اعتکاف چیست؟ ج: ماندن سه روز یا بیشتر در مسجد اعتکاف گویند. کسی که معتکف میشود باید روزها را روزه بگیرد، و بسیاری از کارها را که با تقرب به خداوند منافات دارد کنار بگذارد، و جز برای رفع نیازهای ضروری نباید از مسجد خارج شود. س: اعتکاف چه فایده دارد؟ ج: روح انسان اوج می‌گیرد. از تمایلات جسمانی بریده میشود، اندیشه صاف و پاکش جوشش می‌گیرد. این چند روز فرصتی است که انسان با خیال راحت و در نهایت آسایش و آرامش و طهارت روح و بدن بسر برد و لذت زندگی واقعی انسانی را بچشد. بارها دیده‌ایم که مثلاً رئیس جمهوری یا صاحب منصبان دیگر برای چند روزی همه کارهایشان را تعطیل می‌کنند و برای استراحت به منزل ییلاقی شان می‌روند، یا به ساحل دریا روی می‌آورند، تا در اثر این استراحت، شادابی و تحرک خود را بازیابند، و بتوانند در کارهای خود به درستی فکر کنند و مدتی از سر و صدای جمعیت بدور باشند. با مقایسه این کار با اعتکاف، به این نتیجه می‌رسیم که اعتکاف فضیلت و معنویت بیشتری دارد به دلیل اینکه: اولاً ـ اعتکاف با روزه همراه است و فواید روزه ناگفته معلوم است. ثانیاً ـ اعتکاف سراسر توجه به خداوند است که مصدر هر چیز، و الهام بخش هرآسایش و آرامشی است. ثالثاً ـ اعتکاف در مسجد انجام می‌پذیرد که محل طاعت و عبادت است، و در محیطی برگزار میشود که صدق و صفا و بی‌پیرایگی و دوری از گناهان برآن حکمفرما است. در علوم جدید به اثبات رسیده است که محل انجام هرکاری روح خود آن عمل و بجای آورنده‌اش تأثیر بسزایی دارد. اگر مکان مقدس باشد، انسان را به پاکی و پیراستگی دعوت میکند، و اگر آلوده و ناپاک باشد انسان را به خیانت و جنایت سوق می‌دهد.
امور خیریه