س: آیا اسلام به سیاست توجه دارد؟ ج: البته اسلام هم دین است و هم برنامه زندگی. بنا بر این تمام مسائلی را که انسان با آن سر و کار دارد، بیان کرده و راه درست هرکاری را نشان داده است. س: حکومت در اسلام چه شکلی دارد؟ ج: بیان کیفیت حکومت اسلامی، نیاز به تألیفی جداگانه دارد(1). ما در اینجا فقط به سه سؤال اصلی در این زمینه پاسخ می‌گوییم: 1 ـ بالاترین مرجع حکومت اسلامی کیست؟ 2 ـ حکومت در اسلام چه کیفیتی دارد؟ 3 ـ نظام حکومت اسلامی چه ضوابطی دارد؟ س: عالی‌ترین مرجع حکومتهای اسلامی کیست؟ ج: عالی‌ترین مقام حکومت اسلامی باید واجد شرایط زیر باشد: ـ بالغ و عاقل باشد. ـ آزاد باشد. ـ مرد باشد. ـ حلالزاده باشد. ـ مؤمن به اسلام باشد. ـ در امور دین و دنیا مطلع و صاحب نظر باشد. ـ عادل باشد. بعضی از فقهای اسلام این شرط را هم افزوده‌اند که باید از همه معاصرانش اعلم باشد. س: حکومت در اسلام چه کیفیتی دارد؟ ج: حکومت در اسلام یک حکومت دینی و دنیوی باهم است. به این معنی که در حکومت اسلامی، حاکم بنام خدا حکومت می‌کند نه بعنوان شخص خودش، نه بنام ملت، نه بنام اشراف و اعیان مملکت. چنین حکومتی دارای این امتیازات است: 1 ـ از نظر اطاعت از دولت، مردم به هیچ وجه دچار تردید و سرگردانی نیستند. رهبری دینی، سیاسی، اجتماعی و... همه در یک نقطه متمرکز شده‌اند، و شخص حاکم شاخص دنیا و دین هردو می‌باشد. 2 ـ برای حاکم امکان کج روی وجود ندارد. به مجرد آنکه دست از پای خطا کند فوراً رسوا می‌شود. زیرا قوانین دینی تغییر و تبدیل و تعدیل و تفسیر بر نمی‌دارند و حاکم هم ناچار است عیناً مطابق احکام شرع عمل کند. 3 ـ روابط صمیمانه مردم با حکومت، سبب می‌شود که مردم از هر حیث با دولت همکاری کنند. مردم فطرتاً به تدین تمایل دارند. حتی کسانی که متدین هم نیستند به مظاهر دین ابراز علاقه می‌کنند. درست است که ایمان ندارند اما گوهر اصلی دین بالاخره در وجودشان هست. دین اصولاً عبارت است از روش زندگی. اگر دین و دنیا یک جا جمع شوند، کیست که به آن اظهار علاقه نکند. 4 ـ حکومت اسلامی بقا و دوام دارد زیرا، قدرت روحانی و معنوی دوامش به مراتب بیشتر از قدرت اجتماعی است. س: نظام حکومت اسلامی چه ضوابطی دارد؟ ج: در پاسخ این سئوال با توجه به لزوم اختصار، فقط به بیان بعضی ضوابط و پایه‌های حکومت اسلامی می‌پردازیم به این ترتیب: 1 ـ قضاوت در اسلام. 2 ـ ارتش در اسلام. 3 ـ مالیات در اسلام. 4 ـ آزادی در اسلام. 5 ـ مشکلات اجتماعی در اسلام. 6 ـ ترقی و تکامل جامعه در اسلام. سه اصل اول، پایه‌های موجودیت هر ملت و دولتی است. قضاوت ستون عدالت، ارتش قوه قاهره برای دفع دشمنان و مالیات برای تأمین هزینه تشکیلات دادگستری و ارتش و دیگر نیازمندیهای مملکت. اصول4 و5 و6 با یکدیگر موجبات ترقی و تعالی جامعه و رفاه مردم را فراهم می‌سازد. س: قضاوت در اسلام چگونه است؟ ج: ساده و سریع و رایگان. یک نفر قاضی یا حاکم شرع، به تمام مسائل حقوقی و قضائی و کیفری یک شهر بزرگ رسیدگی می‌کند خیلی ساده و بی‌تکلف و بدون درخواست پول و عوارض و غیره. به مجرد آنکه طرفین دعوا در حضور قاضی روبروی یک دیگر می‌ایستند، قاضی ازمدعی می‌پرسد: آیا دلیل و مدرکی داری؟ اگر داشته باشد حکم به نفع او صادر می‌شود، اما اگر دلیل نداشته باشد حکم به نفع طرف مقابلش داده می‌شود. و به مجرد صدور حکم قاضی، همه چیز تمام می‌شود. به همین جهت است که در تاریخ صدر اسلام می‌بینیم، کلیه امور حقوقی و قضائی و کیفری شهر بسیار بزرگی مانند کوفه را در حدود نیم قرن فقط یک قاضی اداره می‌کند. س: ارتش در اسلام چگونه است؟ ج: ارتش اسلامی چنانکه از ادله مختلف استنباط می‌شود همگانی است و اختیاری، و هیچگونه تشکیلات اضافی ندارد. برای آموزش نظامی، حاکم میدانهایی را خارج از شهر معین می‌کند، آلات و ادوات جنگی را فراهم می‌آورد و مردم را به آموزش و تمرین فنون جنگی تشویق می‌کند. ناگفته پیدا است که مردم به چنین تمرینی رغبت نشان می‌دهند زیرا اولاً، عمومیت دارد. ثانیا، هیچکس را به سربازی اجباری نمی‌برند. داوطلبان هم فقط چند ساعت در شبانه روز به فراگیری فنون جنگی می‌پردازند و بقیه وقتشان را به زندگی شان می‌رسند. بودجه سازماندهی و بسیج تدارکات ارتش بر دوش دولت نیست، دولت فقط وسائل اولیه و ادوات جنگی را فراهم می‌کند، و بقیه تجهیزات بعهده خود مسلمانان است. ارتش در اسلام بیش از هرچیز شبیه یک تیم ورزشی است. س: مالیات در اسلام چگونه است؟ ج: مالیات اسلامی منحصر است به خمس و زکات و جزیه و خراج. و دولت اسلامی کلیه تشکیلات خود را با همین وجوهی که بیت‌المال می‌رسد، به بهترین وجه اداره می‌کند. تشکیلات دولتی در اسلام بی‌اندازه ساده است از این رو، دولت اسلامی مانند دولتهای غیر اسلامی و طاغوتی نیاز آنچنانی به پول ندارد، و به همین خاطر است که هم مردم در سایه حکومت اسلامی خوشبختند و مالیات هنگفتی نمی‌پردازند، و هم دولت وضع مرتبی دارد و همیشه سبکبار است. س: آزادی در اسلام چگونه است؟ ج: وقتی تشکیلات دولتی در اسلام بی‌نهایت ساده باشد، طبعاً، همه‌گونه آزادی برای مردم تضمین می‌شود. کشاورزی، بازرگانی، حرفه و صنعت، مسافرت، ساختمان، اقامت، تصرف زمینهای مباح و غیره هیچ قید و شرطی ندارد. مالیات و عوارض وجود ندارد، کار اجباری و بیگاری ـ مانند نظام وظیفه ـ وجود ندارد، نیازمندیهای مردم به ساده‌ترین شکل مرتفع می‌شود، قضاوت فوق‌العاده ساده انجام می‌گیرد، خرید و فروش و قرارداد رهن و اجاره و امثال آن به سرعت صورت می‌پذیرد، همه مراسم و تشریفات خرید و فروش‌های مهم در همین خلاصه می‌شود که فروشنده می‌گوید: فروختم و خریدار می‌گوید: خریدم و یک کاغذ عادی نوشته می‌شود و دو شاهد آن را امضاء می‌کنند. س: اسلام مشکلات اجتماعی را چگونه حل می‌کند؟ ج: اولاً، اسلام فقط مشکلات اساسی را بعنوان مشکل می‌شناسد. ثانیاً، اسلام هیچگونه مالیاتی بر کالا و کار وضع نمی‌کند. ثالثاً، تشکیلات دولتی بسیار ساده و محدود است. از این رو به مجرد آنکه حکومت اسلامی در منطقه‌ای برقرار شود بسیاری از مشکلات موجود در جوامع بشری امروزی، خودبخود مرتفع می‌گردد و تنها مشکلات اساسی و اولیه باقی می‌ماند. گرفتاریهای روزمره دولت هم عبارت است از تعدادی مرافعات از قبیل درگیری بر سر مالکیت یک خانه، معدودی جنایات از قبیل دزدی و گاهی قتل و چند فقره خلاف قانون مانند شرابخواری. این مشکلات را هم اسلام به سرعت هرچه تمامتر حل می‌کند و نمی‌گذارد بصورت مسئله در آیند. مرافعه‌ها بسرعت پایان می‌پذیرند. یک نفر قاضی برای یک شهر بزرگ کفایت می‌کند. قاضی شخصاً دعواها را فیصله می‌دهد، امور ایتام و اوقاف و غیره را رأساً سرپرستی می‌کند، برخرید و فروش‌ها و کلیه معاملات دیگر نظارت می‌کند و فقط یک نفر مجری حدود اسلامی دارد که حدود اسلام را اجرا می‌کند. زندان در دولت اسلامی بسیار محدود است. بی‌مبالغه، می‌توان گفت دولت اسلامی مشکلی ندارد. و پرواضح است که وقتی مشکلات اجتماعی از جامعه‌ای رخت بربندد، مردم با خیال راحت به کارهای روزمره و گرفتاریهای زندگی خودشان می‌پردازند. س: اسلام، چگونه یک جامعه مترقی می‌سازد؟ ج: نظام حکومتی اسلام با استفاده از سه رمز، ترقی و تکامل ملت مسلمان را به اوج پیشرفتهای مادی و معنوی می‌رساند: 1 ـ سادگی تشکیلات. 2 ـ تشویق. 3 ـ تعاون. 1 ـ سادگی تشکیلات: تاریخ نویسان آمار کارمندان را در دولتهای اسلامی به دست داده‌اند. بر اساس این آمارها، نسبت تعداد کارمندان دولت به جمعیت کشورهای اسلامی50 نفر در یک میلیون نفر است (یعنی: نیم درصد)! اسلام بسیاری از تشکیلات و تجهیزات دولتهای امروزی را قبول ندارد. تشکیلات دولتی اسلام گرفتاریهای مردم را با کمال سادگی و در اسرع وقت فیصله می‌دهند. در مدیریت اسلامی، سازمانهای گوناگون و طول و تفصیل وجود ندارد که کارمندان بسیاری بخواهد، بیشتر کارها به خود مردم واگذار می‌شود. حکومت اسلامی چون از استبداد بدور است، تشکیلات و تجهیزات فراوان هم لازم ندارد. حکومت اسلامی نیازی به این ندارد که هم بار دولت را سنگین کند و هم در کارهای مردم دخالت بیجا بکند. 2 ـ تشویق: اسلام بصورت بی‌نظیری مردم را به علم و عمل تشویق می‌کند، و دانش جویی را بر هر فرد مسلمان فیض می‌گرداند، و ثواب اخروی عالم با عمل را بی‌حساب می‌داند. مسلمانان از دو نیروی پیش برنده برخوردارند: یکی نیروی دنیوی و مادی که دیگران هم کم و بیش دارند، دوم، نیروی دینی و معنوی که دیگران از آن محرومند، خداوند سبحان می‌فرماید: (و ترجون من الله مالا یرجون)(2). 3 ـ تعاون: دولت اسلامی با مردم همکاری مستقیم دارد. دولت اسلامی و ملت مسلمان دست در دست یکدیگر جامعه را به پیش می‌برند. یکی از سفارش‌های مولای متقیان امیر مؤمنان (ع) به مالک اشتر در فرمان معروف آن نحضرت به مناسبت تفویض فرمانداری مصر به مالک در همین زمینه است. بدیهی است، وقتی جامعه‌ای در پرتو اسلام، این چنین زمینه برای ترقی و تعالی داشته باشد، جامعه اسلامی بصورتی باور نکردنی مراحل پیشرفت مادی و معنوی را می‌پیماید. این بود، مختصری در باره اسلام و سیاست و ما در کتاب جداگانه‌ای به تفصیل در این باب، به بحث و بررسی پرداخته‌ایم.
1 ـ نویسنده محترم در این زمینه3 کتاب نگاشته‌اند که به چاپ هم رسیده است: (الحکم فی‌الاسلام) و (الی حکم الاسلام) و (هکذا حکم الاسلام) که سومی تحت عنوان آئین نامه جمهوری اسلامی به فارسی چاپ و منتشر شده است. ناشر. 2 ـ سوره نساء: آیه 104.
اسلام و روابط اجتماعی
اسلام و روابط اجتماعی
س: روابط اجتماعی در اسلام چگونه است؟ ج: هر جامعه از تعدادی جوامع کوچک و بزرگ نظیر خانواده تشکیل می‌شود و رژیم حاکم بر هر جامعه با وضع قوانین و مقرراتی روابط افراد جامعه را با یکدیگر در این جوامع کوچکتر مشخص می‌کند. رژیمهای طاغوتی هیچگاه تمایلات ذاتی و فطری انسانها را در نظر نمی‌گیرند و روابط اجتماعی را به سود خودشان بر مردم تحمیل می‌کنند. اما اسلام، از آنجا که دین فطرت است، تنها با برانگیختن تمایل فطری انسانها به نیکی و پاکی و نفرت باطنی از آلودگی و پلیدی روابط اجتماعی را تنظیم می‌کند. هر جامعه را می‌توان متشکل از واحدهای کوچکتر اجتماعی زیر دانست: 1 ـ خانواده. 2 ـ زمین‌دار و کشاورز. 3 ـ فروشنده و خریدار. 4 ـ دانش‌آموز و آموزگار. 5 ـ اجتماعات مذهبی. 6 ـ سفرهای حج و زیارت. 7 ـ سازمانهای دولتی. 8 ـ مجالس عمومی. 9 ـ یگانهای نظامی. 10 ـ دولت و ملت. اسلام، برای هریک از این واحدهای اجتماعی مقررات و آداب و رسوم خاصی ارائه کرده است. 1 ـ خانواده: در خانواده هرکس وظیفه‌ای دارد. مرد و زن هر کدام وظایفی دارند و هر دو بایکدیگر نسبت به فرزندانشان وظایفه‌ای دارند، فرزندان هم نسبت به پدر و مادر وظایفی دارند و خویشاوندان نیز نسبت به یکدیگر وظایفی، این وظایف اختصاص به یک موقع معین و یک مورد خاص ندارد. همه جا و همه وقت و در همه موارد عمومیت دارد. بعضی از این وظایف واجب، بعضی مستحب، بعضی حرام، بعضی مکروه و بعضی هم مباح. اسلام برای ازدواج و روابط زناشویی، مسئولیت شوهر برای تأمین مخارج خانواده، تمکین زن از شوهر، اخلاق خانوادگی، روش تربیت فرزندان، نامگذاری فرزندان و نیز مسائل دیگر مربوط به خانه و خانواده، مقررات جامعی وضع کرده است. 2 ـ زمین دار و کشاورز: در اسلام، برای کلیه مسائل مربوط به کشاورزی، آداب و شرایط و حقوق و وظایفی مشخص شده است. مزارعه و مساقات که دو مبحث از مباحث حقوقی اسلام است، شامل احکام مربوط به قراردادهای منعقده میان مالک زمین و کشاورز و اجیر گرفتن برای آبیاری مزارع و باغات است و به موضوعاتی از قبیل تعیین سهم کشاورز، کیفیت اجیر کردن کشاورز، حقوق کشاورز، و حقوق زمین داران و غیره می‌پردازد. 3 ـ فروشنده و خریدار: اسلام برای هرنوع داد وستد، طرفین معامله و آداب معاملات، شرایط و مقررات بخصوصی وضع کرده است. احکام معاملات در فقه اسلام شامل انواع داد و ستد، خرید و فروش، رهن و اجاره و غیره می‌باشد. 4 ـ دانش‌آموز و آموزگار: آموزش و پرورش در اسلام از جهات مختلف مورد توجه بوده است. اسلام شرایط معلم، آداب شاگردی، چگونگی درس و هدف واقعی تحصیل علم را بطور کامل بیان فرموده است. اهمیت تعلیم و تربیت در اسلام به حدی است که مرحوم شهید ثانی(ره) در این زمینه کتابی تألیف کرده است بنام (منیه المرید فی‌آداب المفید والمستفید)(1) و کلیه مسائل مربوط به تعلیم و تربیت را از دیدگاه اسلام و قرآن و مکتب اهلبیت (ع) مورد بررسی قرار داده است. 5 ـ اجتماعات مذهبی: اسلام، عبادات را از هر جهت مورد توجه قرار داده است از جمله، آداب تجمع برای عبادت، عبادتگاهها، خصوصیات مسجد، شرایط امام جماعت، آداب معاشرت مؤمنان با یکدیگر و روابط امام و مأموم را به تفصیل بیان کرده است. 6 ـ سفرهای حج و زیارت: موسم حج، موسم زیارت پیغمبر اکرم (ص) و هریک از ائمه طاهرین (ع) در اسلام تعیین شده است و کلیه شرایط و آداب و خصوصیات مربوط به آن مورد توجه قرار گرفته است. (کتاب الحج) جواهر، (کامل الزیارات) و (کتاب المزار) بحارالانوار، را می‌توان نام برد. 7 ـ سازمانهای دولتی: خصوصیات اطرافیان حاکم، شرایط قاضی و همکارانش و دیگر خصوصیات مربوط به کارمندان و اعضای سازمانهای دولت، بطور کامل در اسلام مورد توجه می‌باشد. 8 ـ مجالس عمومی: مانند مجالس عروسی و سوگواری و امثال آن. اسلام به تفصیل به بیان آداب و چگونگی برگزاری و دیگر مسائل مربوط به این گونه مجالس پرداخته است و علمای اسلام، در کتابهای خود فصلی را به این مباحث اختصاص داده‌اند، بنام (کتاب العشره). 9 ـ یگانهای نظامی: آداب بسیج و راحت باش، اطاعت سربازان و سپاهیان از امرای ارتش و روابط امراء با لشکریان به تفصیل در شرع مقدس اسلام بیان شده است و مباحثی از فقه اسلام به عنوان (کتاب الجهاد) به این مسائل اختصاص دارد(2). 10 ـ دولت و ملت: اسلام وظایف ملت نسبت به دولت، وظایف دولت نسبت به ملت و بطور کلی روابط دولت و ملت را دقیقا مورد توجه قرار داده است. مباحث مذکور که امروزه علم مستقلی را با عنوان جامعه‌شناسی تشکیل می‌دهند، چهارده قرن پیش توسط پیشوایان اسلام مطرح شده و به تفصیل بیان شده است و از هر حیث بقدری کامل است که شاید بتوان گفت افزودن بر آن ممکن نیست! جامعه اسلامی دارای امتیازات زیر است: 1 ـ در جامعه اسلامی فساد راه ندارد. 2 ـ در جامعه اسلامی همه نسبت به یکدیگر اعتماد متقابل دارند. 3 ـ در جامعه اسلامی همه از آرامش و اطمینان خاطر برخوردارند. اینها همه، آثار رهنمودهای حیاتبخش اسلام است که اگر انسانها به کار بندند و برنامه زندگی خود قرار دهند، در پرتو اسلام در دنیا و آخرت سعادتمند خواهند گردید.
1 ـ این کتاب توسط آقای سید محمود موسوی با نام (سراج المبتدئین فی‌علوم آل محمد المعصومین (ع)) به فارسی ترجمه شده است که در سال1398 ق برای بار دوم در اصفهان به چاپ رسیده است. 2 ـ در این زمینه کتاب (الجهاد) توسط نویسده محترم همین کتاب نوشته شده و به چاپ رسیده است. ناشر.
حقوق اسلامی
حقوق اسلامی
س: آیا احکام اسلام همه مسائل زندگی را دربر می‌گیرد؟ ج: آری، اسلام برای همه جنبه‌های زندگی انسان احکامی مقرر فرموده است، و احکام اسلام در نهایت دقت و تناسب و هماهنگی وضع شده است. اسلام برای هر موضوع کوچک و بزرگی که به زندگی انسانها مربوط می‌شود، مقررات ویژه‌ای دارد. کتاب جواهرالکلام در فقه اسلام، محتوی نزدیک به شصت هزار (60000) قانون شرع مقدس اسلام است که از کتاب، سنت، اجماع و عقل استنباط شده است. س: حقوق اسلام شامل چه مباحثی است؟ ج: فقه اسلام به کلیه مسائل مربوط به زندگی انسان ارتباط پیدا می‌کند و برای کلیه موارد اعم از جزئی و کلی احکام و مقرراتی دارد از جمله: ـ احکام معاملات: خرید و فروش، رهن و اجاره. ـ احکام زراعت: زمین، کشاورزی، آبیاری. ـ احکام قضاوت: دادرسی، گواهی دادن، دادخواهی، مصالحه. ـ احکام ازدواج و طلاق، ارث و وصیت. ـ احکام جنایات، دیات، حدود شرعی، قصاص. ـ احکام ضمانت، عاریه، ودیعه، حواله. ـ احکام صلح و جنگ، پیمانها و دیگر امور مربوط به کشورداری. س: چگونه چنین چیزی ممکن است که قوانین و مقرراتی که چهارده قرن پیش وضع شده است، با نیازهای امروزی بشر منطبق باشد و راه حل مشکلات دنیای امروز باشد؟ ج: پیش از این (در فصل اول کتاب) گفتیم که اسلام یک دین آسمانی است و برای هدایت همه افراد بشر آمده است و از آنجا که علم الهی به گذشته و آینده بشر احاطه دارد، اسلام نیز می‌تواند برنامه زندگی انسانها تا ابد باشد. مگر شما نمی‌گویید در قانونهای زمینی و بشری تحول جوامع و تکامل انسانها در نظر گرفته شده و آینده‌نگری هایی صورت گرفته است؟ ما هم می‌گوییم خداوند متعال به مراتب بهتر از حقوقدانان شما توانسته آینده بشر و تحولات جوامع بشری را در تشریع قوانین در نظر بگیرد. اسلام دو نوع قانون دارد: 1 ـ قوانین موضوعی که هیچ زمان و مکانی قابل تغییر نیستند مانند این قانون: (شرابخواری حرام است). 2 ـ قوانین کلی که در هر زمان و مکان قابل پیاده شدن است، مانند این قانون: (استعمال هرنوع ماده مست کننده‌ای حرام است). روی هریک از مسائل اجتماعی امروزه که انگشت بگذارید. اگر اسلام بخصوص در باره آن حکمی نداشته باشد، حتماً مشمول یک قانون کلی فقه اسلام خواهد بود. س: مثلاً، در مورد بانک و بیمه و سلاحهای اتمی چه می‌گویید؟ ج: برای کسی که اطلاع مختصری از فقه اسلام داشته باشد جواب این سئوال روشن است: ـ بانک محلی است برای انجام اموری از قبیل حواله، ضمانت، وام بازرگانی، ودیعه و ربا که همه در فقه اسلام مورد بحث قرار گرفته‌اند و اسلام به بیان همه اطراف و جوانب این موضوعات پرداخته است. ـ بیمه مشمول آیه شریفه (یا ایهاالذین آمنوا اوفوا بالعقود)(1) است که هرگونه قراردادی را معتبر اعلام داشته و اجرای مفاد قرارداد را برای اهل ایمان واجب گردانیده است. ـ سلاحهای اتمی هم اگر برای دفاع لازم باشد، مشمول این قانون کلی اسلام است که در قرآن کریم آمده است: (واعدوا لهم ما استطعتم من قوة)(2) و به موجب آن مسلمانان موظف شده‌اند که خود را از هر حیث در برابر دشمنان اسلام مجهز سازند.
1 ـ سوره مائده: آیه 1. 2 ـ سوره انفال: آیه 60.