دائره المعارف طهور: ادب و اخلاق صفحه 2093

من_اب_ع

ناصر مکارم شیرازی- اخلاق در قرآن جلد2- صفحه 240-241

ملا مهدی نراقی- علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات) جلد3- صفحه 435

محمد رضا مهدوی کنی- نقطه های آغاز در اخلاق عملی جلد1- صفحه 265-266

سید رضا صدر- دروغ

مرتضی مطهری- فلسفه اخلاق- صفحه 82-88

کلی__د واژه ه__ا

دروغ مصلحت توریه قرآن حقیقت

کذاب

کذاب، صیغه مبالغه کاذب است. کاذب کسی است که دروغ بگوید. کذاب کسی است که بسیار دروغ بگوید. در زبان فارسی، صیغه ای که دلالت بر مبالغه در معنا داشته باشد، سراغ نداریم. شاید واژه دروغ گو، بسیار دروغ گفتن را نیز برساند. اگر بگوییم او دروغ می گوید یا بگوییم او دروغ گوست، جمله نخست کسی را که یک بار دروغ گفته باشد شامل می شود، ولی جمله دوم ویژه کسی است که بارها دروغ گفته باشد، به طوری که دروغ گویی از صفات او شده باشد. از این سخن دانسته شد که دروغ گفتن با دروغ گو بودن تفاوت دارد و دروغ گو ازنظر معنا به کذاب نزدیک می باشد.

کذاب چه کسی است؟

مردی خدمت امام محمد باقر (ع) عرض می کند: آیا کذاب کسی است که دروغ بگوید؟ امام می فرماید: «لا و لکن المطبوع علی الکذب؛ کذاب کسی است که طبیعتش به دروغ آمیخته شده و دروغ گویی طبیعت او شده باشد».

تکرار کردن دروغ گویی و عادت کردن به آن موجب عادی شدن دروغ گویی بررای انسان و در نتیجه ملحق شدن شخص به کذابین (بسیار دروغگویان) می شود. پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «لا یزال العبد یکذب و یتحری الکذب حتی یکتب عند الله کذابا؛ بنده پیوسته دروغ می گوید و قصد دروغ گفتن می کند تا آنکه در نزد خدا در جمله کذابین ثبت شود.» کسانی که به بعضی از مواد مخدر اعتیاد پیدا می کنند، در آغاز کار، از دیگران شرم می کنند که در حضور آن ها ماده مخدر را استعمال کنند و به طور نهانی و سری این کار را انجام می دهند، ولی وقتی که عادت شد، شرم بر طرف می شود و از آگاه شدن دیگران ابایی نخواهند داشت، مگر آن که از خطری بیم داشته باشند. دروغ گو در آغاز دروغ گویی چنین است و شرم دارد که دیگران به دروغش پی ببرند، ولی هنگامی که دروغ گویی عادت او گردید، شرم بر طرف می شود و گاه می شود که یکی از حاضران را بر سخن خود گواه می گیرد، در صورتی که خودش می داند که گواه، او را دروغ گو می داند. این گونه دروغ گویان بسیارند. آن ها می دانند که کسی را که گواه خود گرفته اند، از صدق سخنشان بی خبر، بلکه به نادرستی آن یقین دارد و گواه گرفتن، دروغ دیگری از دروغ های آن ها می باشد. کاذب اگر دروغ بگوید، پشیمان می گردد، بلکه در وقت دروغ گفتن، اعصابش نیز ناراحت می باشد و از چشم و رنگ چهره و لرزش صدایش، ممکن است به دروغش پی برد. ولی کذاب از دروغ گویی پشیمانی ندارد. هنگام دروغ گفتن، اعصابش ناراحت نمی شود، از چشم و رنگ چهره و لرزش صدایش، نمی توان به دروغش پی برد، چون همگی حالت طبیعی دارند و با کمال قرصی دروغ می گوید و برای اثبات صحت گفتارش سوگند می خورد او دروغ گویی را راه موفقیت و محبوب شدن می داند! او دروغ گویی را نشانه زیرکی و عقل می شناسد!