دائره المعارف طهور: ادب و اخلاق صفحه 2150

محمدرضا مهدوی کنی- نقطه های آغاز در اخلاق عملی- از صفحه 283 تا 285 و صفحه 291 تا 295

کلی__د واژه ه__ا

قرآن روایات دروغ رذایل اخلاقی

موردهای جایز بودن دروغ

دروغ بالطبع از کارهای زشت و ناپسند و عادت به آن از رذایل اخلاق و گناهان کبیره است و تا ضرورت و مصلحت مهمی در میان نباشد گفتن دروغ جایز نیست اینک مواردی که به خاطر ضرورت یا مصلحت گفتن دروغ تجویز شده است:

1. مقام ضرورت و ناچاری

در این هیچ گونه تردیدی نیست و ادله اربعه (کتاب و سنت و عقل و اجماع) نیز بر آن دلالت دارد. عقل انسان حکم می کند که در مقام ضرورت، اقل الضررین ( آن کاری که ضررش کمتر است) را باید اختیار کرد. قرآن مجید تقیه را در مقام اکراه و اضطرار جایز دانسته و بدیهی است که تقیه از مصادیق دروغ و خلاف واقع است و انسان در مقام اضطرار می تواند عقیده خود را پنهان کند و برخلاف عقیده و ایمانش گواهی دهد، چنان که قرآن می گوید: «إلا من أکره و قلبه مطمئن بالإیمان» (سوره نحل/ آیه106)، جز آنها که تحت فشار واقع شده اند در حالی که قلبشان مطمئن به ایمان است] و هیچگونه نگرانی و تزلزل در ایمان خود ندارند[.. و از رسول خدا صلی الله علیه آله و سلم نقل شده است: «ما من شیء إلا و قد أحله الله لمن اضطر إلیه»، هیچکاری نیست جز آن که خداوند آن را برای کسی ناچار شده باشد حلال کرده است. و همین مضمون نیز از امام صادق علیه السلام نقل شده است: «إذا حلف ال__رجل تقیه لم یضره إذا هو أکره واضطر إلیه و قال: لیس شیء مما حرم الله إلا و قد أحله لمن اضطر إلیه»، اگر انسان از روی تقیه سوگند دروغ یاد کند ضرری ندارد در صورتی که ناچار شده باشد. آن گاه فرمود: هر حرامی در مقام اضطرار حلال می شود.