دائره المعارف طهور: ادب و اخلاق صفحه 2322

من_اب_ع

ملا مهدی نراقی- علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات) جلد2- صفحه 427-428

ناصر مکارم شیرازی- اخلاق در قرآن- صفحه 45-47

سید روح الله موسوی خمینی- چهل حدیث- حدیث چهارم

مرتضی مطهری- آشنایی با قرآن جلد 5- صفحه 146-149 و جلد6- صفحه 216-217

مرتضی مطهری- سیری در نهج البلاغه- صفحه 285-290

عبدالحسین دستغیب- گناهان کبیره جلد2

کلی__د واژه ه__ا

تکبر انسان خدا اولیای الهی مردم قرآن روایات

شناخت مفهوم کبر و تکبر

معنای لغوی ریشه کبر

معنای واژه کبر: واژه «کبر» به معنای بزرگی در مقابل «صغر» به معنای کوچکی است. همچنین این وازه به معنای خود را برتر از دیگران دیدن نیز به کار می رود.

معنای واژه تکبر: تکبر در اصطلاح علمای ادب از باب تفعل است. باب تفعل معانی متعددی دارد. یک معنایش تلبس است. مثلا اگر گفتند تکرم یعنی متلبس به کرامت شد. یک معنی دیگرش این است که متظاهر شد به چیزی که واقعا ندارد. چیزی را که ندارد با زحمت به خود می بندد. کبریاء و بزرگی منحصربه خداوند است. کبریاء مال اوست «الکبریاء ردائی: عظمت و یزرگی جامه من است»، عظمت فقط مال اوست. او متکبر است به معنی اینکه متلبس به کبریاست، یعنی در مقام تشبیه -و العیاذ بالله- می گوییم او جامه کبریایی را که فقط و فقط بر اندام او راست می آید و بس، بر تن دارد. ولی غیر او چطور؟ غیر او، هر چه هست، در مقابل او که نمی تواند عظمتی و کبریائی داشته باشد. بشر اگر بخواهد به عظمت جلوه کند، در آن دروغ وجود دارد، یعنی تظاهر به چیزی است که ندارد بنابراین تکبر در ذات پروردگار صفت کمال است چون معنایش تلبس به کبریائی است و در بشر صفت نقص است چون آنجا واقعیتش که تلبس به کبریائی است وجود ندارد، تظاهر به کبریائی است یعنی تظاهر به عظمتی است که آن عظمت را ندارد. هر دو معنای این واژه در قرآن کریم استعمال شده است. چنانچه در توصیف خداوند در قرآن کریم آمده است: «هو الله الذی لا إله إلا هو الملک القدوس السلام المؤمن المهیمن العزیز الجبار المتکبر سبحان الله عما یشرکون؛ و خدایی است که معبودی جز او نیست، حاکم و مالک اصلی اوست، از هر عیب منزه است، به کسی ستم نمی کند، امنیت بخش است، مراقب همه چیز است، قدرتمندی شکست ناپذیر که با اراده نافذ خود هر امری را اصلاح می کند، و شایسته عظمت است خداوند منزه است از آنچه شریک برای او قرار می دهند!» (حشر/ 23) و معنای دوم نیز در برخی آیات به کار رفته است. به عنوان مثال خداوند، خطاب به شیطان می فرماید: «فاهبط منها فما یکون لک أن تتکبر فیها فاخرج إنک من الصاغرین؛ از آسمان فرود آی که در اینجا بزرگی و نخوت کردن حق تو نیست، برون شو که تو از حقیرانی.» (اعراف/ 13)