دائره المعارف طهور: ادب و اخلاق صفحه 2357

11- تنهایی انسان و دشمنی دیگران با او

امیرالمومنین (ع) می فرمایند: «لا وحده أوحش من العجب؛ هیچ تنهایی از عجب وحشتناک تر نیست» (نهج البلاغه، حکمت 113) عجب تنهایی وحشتناکی است که آن که به این بیماری مبتلا شده را زیر شکنجه غربت خرد می کند. جالب توجه این که از نظر روانشناسی هم حقیقت همین است. هر که مبتلا به ناز و دلال گردد و به دارایی مال و ثروت، زیبایی، اخلاق خوب و علم و... خود ببالد در واقع با این ناز و کرشمه خود را تنها می کند و دیگران به راحتی از او گسسته و جدا می شوند او بی یار و یاور مانده و کمتر کسی مایل است که چنین شخصی را تحمل کند. و حتی به دشمنی دیگران با او منتهی می شود. امام علی (ع) می فرمایند: «ثمره العجب البغضاء؛ میوه خودپسندی، دشمنی و کینه توزی است.»

من_اب_ع

شیخ کلینی- اصول کافی جلد2- باب العجب

محمد محمدی ری شهری- میزان الحکمه- باب العجب

ملا مهدی نراقی- علم اخلاق اسلامی (ترجمه جامع السعادات)- صفحه 397-398

سید روح الله خمینی- چهل حدیث- حدیث سوم

مرتضی مطهری- آشنایی باقرآن جلد3- صفحه 19

مرتضی مطهری- ده گفتار- صفحه 49-52

مرتضی آقا تهرانی- مقاله گامی در مسیر خودسازی

کلی__د واژه ه__ا

تکبر انسان معنویت شیطان حبط عمل عقل ریا غفلت

راه کلی درمان عجب و خودپسندی

راه اصلی درمان تمامی صفات زشت اخلاقی، رعایت تقوای الهی، یعنی حفظ خود از نافرمانی خداوند می باشد. تقوا موجب افزایش ایمان انسان شده و صفای روح می آورد زیرا بین عمل انسان و ایمان او رابطه متقابلی وجود دارد. یعنی همانطور که ضعف ایمان موجب انجام گناهان و نافرنانی خداوند می شود، ارتکاب گناه هم موجب کاهش ایمان انسان می شود و همچنین ایمان قوی و راسخ مانع از نافرمانی خداوند شده و در طرف مقابل اطاعت خداوند موجب افزایش ایمان انسان می گردد. پس تقوا موجب صفای روح و تهذیب نفس می شود در نتیجه هوای نفس که منشا ایجاد عجب است از وجود انسان رخت بر می بندد و به دنبال آن خودپسندی و سایر صفات زشت نیز از او دور می شوند. همچنین تقوا زمینه را برای پذیرش ندای عقل فراهم می کند. زیرا یکی از کارکردهای عقل شناخت اموری است که سزاوار انجام دادن می باشند (به عقل از این لحاظ، عقل عملی می گویند). این قسمت از عقل راه فراروی انسان را برای انجام امور گوناگون روشن کرده و راه صحیح را به او نشان می دهد. اما امیال، صفات روحی زشت و تعصبات جاهلانه مانع از عملکرد صحیح عقل در این حوزه می شوند. به عنوان مثال عقل انسان می گوید که با وجود نقص های علمی فراوان نظریات خود را غیر قابل خدشه دانستن خطاست؛ اما صفت زشت عجب و خودپسندی مانع از این ادراک صحیح عقل شده و باعث می شود که شخص دانش خود را خطاناپذیر بداند. حال اگر شخص تقوای الهی را پیشه کند، این امیال و خواهش های ناپسند از وجود او رخ بر می بندند و در نتیجه چراغ عقل او را به سوی کمال هدایت می کند.