دائره المعارف طهور: ادب و اخلاق صفحه 243

هم اعتباری باشد هم هدف، مثل این است که انسان هدف ندارد، چیزی را برای خودش اعتبار می کند که هدف بشود و بعد همان هدف می شود، درست همان کار بت پرستهای عرب که می آمدند بتی را می ساختند، بعد همانی را که خودشان ساخته بودند پرستش می کردند: «اتعبدون ما تنحتون؛ آیا چیزی را که خود ساخته اید عبادت می کنید» (صافات/ 95). چیزی را که خودت ساخته ای همان را پرستش می کنی؟! هدف، آن چیزی است که در مرحله بالاتر از توست و تو کوشش می کنی به آن برسی. چیزی را که تو جعل می کنی و قرارداد می کنی، آن به دست توست و از تو پایین تر است. اصالتهای انسانی اموری فطری است. این است که این راه هم راه حلی برای این مشکل نیست و باز بر میگردیم به همان نتیجه گیری سابق خودمان که این اصالتهای انسانی آن وقت معنی و مفهوم و واقعیت پیدا میکند که یک سلسله امور فطری برای انسان باشد.

من_اب_ع

مرتضی مطهری- فطرت- صفحه 154-153

کلی__د واژه ه__ا

اخلاق انسان فطرت هدف اگزیستانسیالیسم اصالت انسان

تساهل و تسامح دینی

چیزی که امروز اسمش را تسامح و تساهل دینی اصطلاح کردند، همزیستی با غیر مسلمان است مخصوصا با اهل کتاب. ما احادیث زیادی در این زمینه داریم. حتی مرحوم مجلسی در بحار نقل می کند -و در نهج البلاغه نیز هست- که پیامبر اکرم (ص) فرمود: «خذوا الحکمه و لو من مشرک». (حکمت یعنی سخن علمی صحیح) سخن علمی صحیح را فرا گیرید ولو از مشرک. این جمله معروف: «الحکمه ضاله المؤمن یاخذها اینما وجدها» مضمونش همین است. (در بعضی تعبیرها هست: «و لو من یدک مشرک») حکمتی که -قرآن کریم در سوره بقره آیه 269 می گوید: «یوتی الحکمه من یشاء و من یؤت الحکمه فقد اوتی خیرا کثیرا؛ حکمت را به هر کس که بخواهد می بخشد و هر که را حکمت داده شود یقینا خیر بسیاری داده شده است» و به معنی سخن علمی محکم، پا بر جا، صحیح، معتبر، و حرف درست است- گم شده مؤمن است. خیلی تعبیر عالی ای است: "گم شده". اگر انسان چیزی داشته باشد که مال خودش باشد و آن را گم کرده باشد چگونه هر جا می رود دنبالش می گردد؟! اگر شما یک انگشتر قیمتی داشته باشید که مورد علاقه تان باشد و گم شده باشد، هر جا که احتمال می دهید می روید و تمام حواستان به این است که گوشه و کنار را نگاه کنید ببینید آیا می توانید گم شده تان را پیدا کنید. از بهترین و افتخار آمیزترین تعبیرات اسلامی یکی همین است: حکمت گمشده مؤمن است، هر جا که پیدایش کند می گیرد ولو از دست یک مشرک، یعنی تو اگر مالت را، گمشده در دست یک مشرک ببینی آیا می گوئی من کاری به آن ندارم، یا می گویی این مال من است؟ امام علی (ع) می فرماید: مؤمن علم را در دست مشرک عاریتی می بیند و خودش را مالک اصلی، و می گوید او شایسته آن نیست، آن که شایسته آن است من هستم. برخی مسئله تسامح و تساهل نسبت به اهل کتاب را به حساب خلفا گذاشته اند که توسعه صدر خلفا ایجاب می کرد که در دربار خلفا مسلمان و مسیحی و یهودی و مجوسی و غیره با همدیگر بجوشند و از یکدیگر استفاده کنند. ولی این سعه صدر خلفا نبود، دستور خود پیامبر بود. حتی جرجی زیدان این مسئله را به حساب سعه صدر خلفا می گذارد. داستان سید رضی را نقل می کند که سید رضی -که مردی است در ردیف مراجع تقلید و مرد فوق العاده ای است و برادر سید مرتضی است- وقتی که دانشمند معاصرش ابواسحق صابی وفات یافت قصیده ای در مدح او گفت: