دائره المعارف طهور: ادب و اخلاق صفحه 405

من_اب_ع

مرتضی مطهری- انسان کامل- صفحه 22-23

کلی__د واژه ه__ا

اخلاق قرآن تاریخ تزکیه نفس داستان اخلاقی حسادت تربیت

تأثیر منفی عجب و خودپسندی بر عقل

مسئله غرور و نخوت از آن روزی که آدم پا به این کره خاکی نهاد، در تمام دورانهای تاریخ و عصر انبیای پیشین تا امروز، یکی از سرچشمه های اصلی و خطرناک فساد و انحراف و کفر و نفاق بوده است، مطالعه در آیات قرآن نشان می دهد که تا چه حد این صفت رذیله مایه بدبختی گروه عظیمی از انسانها و جوامع بشری می شود و اگر هیچ دلیلی بر زشتی این رذیله اخلاقی جز همین آیات نباشد کافی است. عجب و به خود بالیدن یکی از آفات عمل است. ریای پس از عمل نیز مانند حسادت و عجب و جحود، تباه سازنده عمل است.

امام علی (ع) می فرماید: «اکثر مصارع العقول تحت بروق المطامع؛ بیشترین نقطه هایی که پهلوان عقل به زمین می خورد آن جایی است که برق طمع در دل پیدا می شود» (نهج البلاغه، حکمت 219). مصرع به معنی خوابگاه و محلی است که انسان به زمین می خورد. (مثلا محلی که پشت پهلوان به خاک رسیده است مصرع است). «عجب المرء بنفسه احد حساد عقله؛ خوشامد انسان از خود و خودپسندی یکی از حاسدان عقل است» (نهج البلاغه، حکمت 212). حسود دشمن است با محسود و می خواهد او را به زمین بزند و نابود کند. عجب می خواهد عقل را از مقام خودش ساقط کند. همچنین از امام علی (ع) نقل شده که فرمود: «ثمره العجب البغضاء؛ میوه خودپسندی، دشمنی و کینه توزی است». و در نامه 31 نهج البلاغه می فرماید: «الإعجاب ضد الصواب، و آفه الألباب؛ خودپسندی، دشمن درست اندیشی و آفت خردهاست». و نیز: «العجب یفسد العقل؛ خودپسندی، خرد را تباه می کند».