بیم ها و نگرانیهای بزرگ پیامبر (ص)
همچون هر باغبان دلسوز و زحمت کشیدهای که عمر خود را پای نهالها و بذرهایش گذاشته و در سالهای پیری، نگران باغ پس از خویش است، پیامبر رحمت و معلم بشریت حضرت رسول صلی الله علیه و آله نیز، در سالهای آخر عمر، نگران وضع امت پس از رحلت خویش بود.نگرانیهای پیامبر صلی الله علیه و آله، در زمینههای مختلف بود، چرا که آفتها و عارضههایی که دامنگیر انسان میگردد، متفاوت است. رسول خدا صلی الله علیه و آله در آن سالها، نگرانی خویش را نسبت به وقوع این حوادث - پس از خویش-، ابراز داشته و آنها را پیش بینی کرده بود.برخی از این موضوعات نگران کننده، حاکی از نوعی رجعت در امت مسلمان است، یعنی کمرنگ شدن ارزشهای الهی و اسلامی و احیای دوباره معیارهای جاهلی و سر برآوردن خوی و خصلتهای غیر انسانی، که به برکت اسلام، قطع شده بود و در عصر پس از رسول، بار دیگر جان گرفت و معیارها را برهم زد. این نوع رجعت به جاهلیت، که از نگرانیهای عمده آن حضرت بود، برای هر مصلحی که با رهبری خویش، امتی و فرهنگی و نظامی پدید آورده باشد، وجود دارد، چرا که نسل دوم و سوم در یک حرکت انقلابی و نهضت اصلاحی، اغلب دارای آن روحیات، باورها، انگیزهها، شناختهای عینی و تجربههای محسوس انقلابیون اولیه و سابقون نیستند و زمینه سیر قهقرایی و بازگشت به شرایط پیش از تحول و نهضت، در آنان فراهمتر است و دشمنان هم از همین زمینه ها بهره میگیرند و به دگرگون سازی فرهنگ انقلاب میپردازند.اینک بر نگرانیهای رسول خدا صلی الله علیه و آله مروری میکنیم، تا دستمایه عبرت و الهام برای امروز ما باشد.حضرت علی علیه السلام میفرماید: کنار پیامبر خدا نشسته بودیم. حضرت سر بر دامن من گذاشته بود و چشمانش در خواب. سخن از دجال میگفتیم و بیم از اغواگریهایش، که پیامبر بیدار شد و با چهرهای بر افروخته فرمود: بیش از دجال، بر شما از غیر دجال بیمناکم. بیم من از پیشوایان و زمامداران گمراه گر و ریخته شدن خون خاندانم پس از من است.
سرنوشت رهبری
برای رسول خدا به عنوان رهبر، تداوم راه بسیار مهم بود. فلسفه سیاسی اسلام نیز قالب امامت و وصایت را برای تداوم راه پیامبر و استمرار حاکمیت اسلامی پس از رحلت آن حضرت، پیشبینی کرده بود. بارها و بارها آن حضرت، نسبت به جانشینی خویش و وصی خود، سخن گفته، رهنمود داده و تکلیف را معین کرده بود. اما صریحترین و اساسیترین و به یاد ماندنیترین شکل آن اعلام و تعیین، حادثه غدیرخم بود، آن هم با فرمان صریح و قطعی خداوند که حکم پروردگار را به مردم ابلاغ کند. نزول آیه یا ایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک... [1] در این راستا بود، اما رسول خدا صلی الله علیه و آله بازهم بیمناک از پیامد این اعلام، و نگران از واکنش مردم نسبت به آن بود، چون رگ و ریشههای جاهلی بازمانده در فکر و دل برخی از اصحاب را میشناخت و کمی تامل و درنگ نسبت به اظهار و ابلاغ آن پیام داشت. [2] تاکید آیه بر این که خداوند تو را از گزند مردم حفظ می کند؛ والله یعصمک من الناس اشعار به همین دلواپسیهای پیامبر خدا دارد.پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به این که قریش، پس از رحلت آن حضرت با علی علیه السلام و مساله خلافت چه خواهند کرد و مظلومیت این خاندان و کنار زدن امیرمومنان از صحنه سیاسی و حق قطعی و مشروعش، بارها اظهار نگرانی کرده بود و وقایع بعدی را به حضرت علی علیه السلام یادآور شده بود. آن پیامبر دلسوز و آینده نگر، پیشبینی میفرمود که فاسقان و طغیانگران قریش، علی علیه السلام را مظلوم سازند [3] و به آن حضرت چنین ابراز میکرد که: بیم آن دارم که اگر بر سر خلافت و حق خویش با آنان به کشمکش بپردازی و منازعه کنی، تو را بکشند. [4] و میفرمود: اما التی اخافها علیه، فغدر قریش به من بعدی؛ [5] آنچه که نسبت به آن بیم دارم، آن است که قریش پس از من با او از در نیرنگ و حیله در آیند.و دیدیم که نگرانی حضرت رسول اکرم بجا بود و مظلومیت و محرومیت 25 ساله امیرالمومنین از حق خویش، شاهدش.پیامبر اکرم فرمود: بیشترین بیمی که بر امت خودم پس از خویش دارم، کسبهای حرام و درآمدهای نامشروع و شهوت پنهانی و رباست.سرمستی مال و طغیان ثروت، خیلیها را بر زمین میزند و بسیاری از مدعیان ایمان، از آزمایش پول موفق بیرون نمیآیند و پای اراده شان در لغزشگاه مال دنیا میلغزد و به عیاشی و بیدردی مبتلا میشوند.
مظلومیت اهل بیت
کینههای قریش نسبت به بنیهاشم و پیامبر و عترت او، از بین رفتنی نبود. پیامبر هم با چشم بصیر خویش، آینده و مظلومیت خاندانش را میدید و بارها با علی علیه السلام و زهرا علیهاالسلام در این باره سخن گفته و خون گریسته بود. از سخنان اوست که: ابکی لذریتی و ما تصنع بهم شرار امتی من بعدی. [6] .حضرت علی علیه السلام میفرماید: کنار پیامبر خدا نشسته بودیم. حضرت سر بر دامن من گذاشته بود و چشمانش در خواب. سخن از دجال میگفتیم و بیم از اغواگریهایش، که پیامبر بیدار شد و با چهرهای برافروخته فرمود: بیش از دجال، بر شما از غیر دجال بیمناکم. بیم من از پیشوایان و زمامداران گمراه گر و ریخته شدن خون خاندانم پس از من است. [7] .این نگرانیها را حتی در زمان خویش نسبت به مکر و دشمنی یهود با عترتش نیز داشت. در واقعه گم شدن امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در دوران کودکی و نگرانی پیامبر و حضرت زهرا علیهاالسلام نسبت به جان آن دو فرزند عزیز و یافته شدن آن دو در زیر درختی در باغ ابی دحداح، پیامبر نگرانی و بیم خویش را از کید یهود نسبت به جان حسن و حسین علیهماالسلام ابراز فرمود. [8] .این رشته، بسیار دراز دامن است و به همین اشاره بسنده می کنیم.
هواپرستی امت
بیشترین نقلهای روایی درباره نگرانی پیامبر، نسبت به همین موضوع است، یعنی عارضه تبعیت از هوای نفس و در سر پروراندن آرزوهای دور و دراز، که نشانه وابستگی به دنیا و مظاهر آن است؛ نتیجه طبیعی این دو بیماری اخلاقی، دور شدن از حق و فراموش کردن قیامت است و همین، برای سقوط یک فرد یا امت کافی است.این نگرانی با تعابیر متفاوت و متواتر نقل شده که به چند نمونه اشاره می شود:ان اخوف ما اخاف علیکم اتباع الهوی و طول الامل، اما اتباع الهوی فیصد عن الحق و اما طول الامل فینسی الاخره؛ [9] آنچه که بیش از هر چیز بر شما بیم دارم، پیروی از هوای نفس و آرزوی دراز است؛ هواپرستی،- آدمی را- از حق باز میدارد و آرزوی دراز، آخرت را از یاد انسان می برد.این مضمون با عباراتی شبیه همین، از حضرت علی علیه السلام و امامان دیگر نیز نقل شده است.پیامبرخدا صلی الله علیه و آله در سخنی دیگر فرموده است:شر ما اتخوف علیکم اتباع الهوی و طول الامل، فاتباع الهوی یصرف قلوبکم عن الحق و طول الامل یصرف هممکم الی الدنیا...؛ [10] بدترین چیزی که بر شما بیمناکم، پیروی از هوای نفس و طول آرزوست؛ هواپرستی، دلهایتان را از حق برمیگرداند و آرزوی دراز، همتهای شما را به دنیا مصروف می سازد....بیشترین نقلهای روایی درباره نگرانی پیامبر، نسبت به عارضه تبعیت از هوای نفس و در سر پروراندن آرزوهای دور و دراز، که نشانه وابستگی به دنیا و مظاهر آن است، نتیجه طبیعی این دو بیماری اخلاقی، دور شدن از حق و فراموش کردن قیامت است و همین، برای سقوط یک فرد یا امت کافی است. پیامبر اکرم میفرمایند: آنچه که بیش از هر چیز بر شما بیم دارم، پیروی از هوای نفس و آرزوی دراز است؛ هواپرستی،- آدمی را- از حق باز میدارد و آرزوی دراز، آخرت را از یاد انسان می برد.