تربیت اخلاقی مخاطب صفحه 61

ارشاد زنده کننده ای برای رسیدن به محبت الهی و اتصال بدان، در آشکار و دادوستد کردن با خدا است باید به این نکته توجه کرد که عادت های اجتماعی را نمی توان چاره کرد عادت هایی که به تنهایی بر افکار و ادراک و مشاعر «فرد» سایه نینداخته و با احوال و اوضاع اجتماعی و اقتصادی نیز در آمیخته است؛ با چنین عادت هایی باید به تدریج و با توسل به پند و اندرز پی درپی و ارشاد دائم و زنده کردن دل ها مبارزه کرد. شراب خواری، زناکاری، ربا و بردگی، به آن اندازه که در اجتماع رواج داشت و اجرا می شد، کمتر به عادت های فردی و باطن شخصی ارتباط داشت. اینها عادت هایی هستند که نفس نمی تواند یک باره از آنها دست بکشد و مشتاقانه به آنها دوباره روی نیاورد! ازاین رو، اسلام، به تدریج آنها را قطع کرد یا هنگام رشد کامل جامعه اسلامی، تحریم آنها را به تأخیر انداخت.

اسلام برای ایجاد عادت های نیکو، وجدان و ضمیر باطن را تحریک و میل و رغبت به کار را در فرد ایجاد می کند. پس میل را به کار واقعی مشخصی، تبدیل می کند که حدود و ویژگی های روشن دارد، ظاهر و باطن را با هم آمیخته، هر دو را هم شأن و موافق با یکدیگر می کند که همان میل و رفتار است. آنگاه میل و رفتار را از صورت فردی بیرون آورده، سپس آن را حلقه های رابط سلسله محکم اجتماع می کند.

ازاین رو، تمام عادت های اسلامی، از زنده کردن میل و خواست آغاز شده، آنگاه این رغبت باطنی به عملی زنده، مجسم و مشخص تبدیل می شود. در این تغییر و دگرگونی اندک، کوشش طاقت فرسا و تحمل ناپذیری نیز برای انسان پیش نمی آید بلکه این رغبت، آگاهانه و بر اساس شعور و توجه به صورت عادت در می آید نه خودکار و