معرفت (دینی) در اسلام: مجموعه سخنرانیهای استاد حسین انصاریان صفحه 188

حتی بر نماز و عبادات نیز برتری دارد. در روایات آمده است که بعد از معرفت هیچ چیز با فضیلت تر از نمازهای پنجگانه نیست. (1)

عقل معیار عبادت است

نقل است که نزد حضرت صادق، علیه السلام، از عبادات کسی تعریف کردند. امام به این تعریف ها عکس العملی نشان ندادند و تنها نگاه کردند. وقتی همه حرف ها تمام شد، از امام پرسیدند: یابن رسول الله، نظری ندارید؟ فرمودند: این شخص چقدر می فهمد و عقل دارد؟ (2)روزی دویست رکعت نماز خواندن و هفته ای پنج روز روزه گرفتن ملاک نیست. پیغمبر اکرم، صلی الله علیه وآله، نیز هفته ای پنج روز روزه نمی گرفتند. ملاک عقلی است که موجب این عبادت شده است.

وقتی در محضر امام صادق، علیه السلام، از ابوذر سخن به میان آمد، حضرت فرمودند:

«کان اکثر عباده ابی ذر التفکر و الاعتبار». (3)

بیشترین عبادت ابوذر اندیشه کردن در حقایق عالم به منظور افزودن به عقل و فهم خویش و پند گرفتن و عبرت گرفتن از حقایق بود.

تو را دوگوش دادند و یک زبان...

موضوع مهمی که در این روایت وجود دارد این است که حضرت نمی فرماید بیشترین عبادت ابوذر پند دادن و نصیحت کردن بود. اصولا، یکی از ارزش های مهم در اسلام کمتر سخن گفتن و بیشتر گوش دادن است. به قول سعدی:

تو را دو گوش دادند و یک زبان، یعنی دوچندانکه می گویی بشنو.

در آخرین آیه از سوره بقره نیز پروردگار مومنین واقعی را با لفظ سمعنا و اطعنا معرفی می کند: « وَ قٰالُوا سَمِعْنٰا وَ أَطَعْنٰا ». (4)

1- (1)) . الأمالی، شیخ طوسی، ص 694: «عن علی بن عقبۀ، عن أبی کهمس، قال: وبالاسناد الاول عن زرعۀ، عن أبی عبد الله علیه السلام، قال: قلت له: أی الاعمال هو أفضل بعد المعرفۀ؟ قال: ما من شئ بعد المعرفۀ یعدل هذه الصلاۀ، ولا بعد المعرفۀ والصلاۀ شئ یعدل الزکاۀ، ولا بعد ذلک شئ یعدل الصوم، ولا بعد ذلک شئ یعدل الحج، وفاتحۀ ذلک کله معرفتنا، وخاتمته معرفتنا، ولا شئ بعد ذلک کبر الاخوان والمواساۀ ببذل الدینار والدرهم، فإنهما حجران ممسوخان، بهما امتحن الله خلقه بعد الذی عددت لک، وما رأیت شیئا أسرع غنی ولا أنفی للفقر من إدمان حج هذا البیت، وصلاۀ فریضۀ تعدل عند الله ألف حجۀ وألف عمرۀ مبرورات متقبلات، والحجۀ عنده خیر من بیت مملوء ذهبا، لا بل خیر من ملء الدنیا ذهبا وفضۀ تنفقه فی سبیل الله عزوجل، والذی بعث محمدا بالحق بشیرا ونذیرا لقضاء حاجۀ امرئ مسلم وتنفیس کربته، أفضل من حجۀ وطواف وحجۀ وطواف - حتی عقد عشرا - ثم خلا یده، وقال: اتقوا الله، ولا تملوا من الخیر، ولا تکسلوا، فإن الله عزوجل ورسوله صلی الله علیه وآله لغنیان عنکم وعن أعمالکم، وأنتم الفقراء إلی الله عزوجل، وإنما أراد الله عزوجل بلطفه سببا یدخلکم به الجنۀ». - الأربعون حدیثا، شهید اول، ص 80: «أخبرنا الشیخ أبو عبد الله المفید، أخبرنا ابن قولویه، أخبرنا ابن یعقوب، عن محمد یحیی، عن أحمد بن محمد بن عیسی عن الحسن بن محبوب، عن معاویۀ بن وهب، قال: سألت أبا عبد الله علیه السلام عن أفضل ما یتقرب به العباد إلی ربهم وأحب ذلک إلی الله عزوجل ما هو؟ فقال: لا أعلم شیئا بعد المعرفۀ أفضل من [ هذه ] الصلاۀ، ألا تری إلی العبد الصالح عیسی بن مریم علیه السلام قال (وأوصانی بالصلوۀ والزکوۀ مادمت حیا).
2- (2)) . کافی، ج 1، ص 24: «إسحاق بن عمار، عن أبی عبد الله علیه السلام قال: قلت له: جعلت فداک إن لی جارا کثیر الصلاۀ، کثیر الصدقۀ، کثیر الحج لا بأس به قال: فقال: یا إسحاق کیف عقله؟ قال: قلت له: جعلت فداک لیس له عقل، قال: فقال: لا یرتفع بذلک منه»؛ نیز همین جلد، ص 12 11: «محمد بن سلیمان الدیلمی، عن أبیه قال: قلت لأبی عبد الله علیه السلام: فلان من عبادته ودینه وفضله؟ فقال: کیف عقله؟ قلت: لا أدری، فقال: «إن الثواب علی قدر العقل»؛ نیز در صفحه 26: «عن أبی عبد الله علیه السلام قال: قال رسول الله صلی الله علیه وآله: إذا رأیتم الرجل کثیر الصلاۀ کثیر الصیام فلا تباهوا به حتی تنظروا کیف عقله».
3- (3)) . بحار الانوار، ج 22، ص 431.
4- (4)) . بقره، 285.