اخلاق خوبان صفحه 116

پادشاهان جهان از بدرگی بو نبردند از شراب بندگی (1)

نوعی دیگر از خشوع

نکته ای که در اینجا شایسته اهتمام و توجه است این است که تواضع و افتادگی تنها در قبال خداوند ممدوح و مورد توصیه نیست، بلکه به سفارش اولیاء دین در برابر بندگان خداوند نیز باید خاضع و خاشع بود، و بر ایشان نیز فخر نفروخت. و خود را برتر و بالاتر از ایشان ندید، بلکه خود را بنده ای از بندگان خدا دانست، و کمر به خدمت ایشان بست. که سیادت و بزرگی در خدمت به خلق خداست. همچنانکه گفته اند: «سَیِّدُ الْقَوْم خٰادِمُهُم».

و همه باید اینگونه باشند.

همه باید برای گره های مردم، گره گشایی کنند. و برای دردهای مردم دارو، و برای قفل های ایشان کلید باشند. و معنای تواضع در برابر خلق خدا جز این نیست. زیرا کسی که خود را کوچکتر از دیگران بداند و همه را بزرگتر از خود به حساب آورد، بی شک در برابر ایشان جز تکریم و احترام پیش نمی گیرد. این باید از سر ضعف و زبونی نباشد، وگرنه ارزش و بهایی ندارد.

علی علیه السلام می فرمود:

«طُوبٰی. . . لِمَنْ تَواضَعَ لِلّٰه فِی غَیْرِ مَنْقَصَه» (2)

خوشا بر احوال کسی که اگر تواضع می کند از سر منقصت و کمبود نیست.

پاره ای تواضع می کنند زیرا خود را کم و حقیر دانسته، و یا در خود کمبودی سراغ دارند مثلاً نادارند و در پیش دارایان به خاک می افتند، و این نه