اخلاق خوبان صفحه 136

دیگری ارج و برتری ندارد. درست به مانند دو کفه ترازو که با یکدیگر برابر باشند. و در حقیقت این گونه داد و ستدها به گونه ای است که هیچیک از فروشنده و مشتری احساس زیان و تضرر نمی کنند.

نکته ای که در اینجا اهتمام و توجه می طلبد آنست که: این صورت های سه گانه در داد و ستد، تنها در داد و ستدهای مادی و دنیوی جاری است، وگرنه در داد و ستدهای معنوی که در بازار دنیا صورت می پذیرد همچون سکه دو سویه است، و سوی سومی ندارد، چرا که انسان یا با خداوند داد و ستد می کند و یا با شیطان، و در داد و ستد با خداوند آنچه از دست می رود بسیار اندک و نازل، ولی آنچه به چنگ می آید بسی عظیم و بزرگ است، درست مثل خاکی که آنچه از دانه ها در دل آن می کاریم نسبت به آنچه به دست می آوریم، بسی قلیل و نادر است، و چیزی شبیه به مشت و خرمن می ماند.

و اگر خدای ناکرده با شیطان معامله کنیم، هر چه می دهیم افزون است، و آنچه به آن می رسیم پوچ و هیچ و خام خواهد بود.

آنچه او می پزد همه خام است (1)

بازگشت ساحران

حال از آنجا که کسی نیست که با شیطان معامله نکرده باشد، از این رو در این باب سخن گفتن چندان لطفی ندارد، اما یکی دو نمونه از معامله با خداوند، که کمتر صورت می پذیرد را یاد کنیم:

فرعون سخت از ماجرای موسی رنج می بُرد. و اطرافیان او را تسلی دادند که کار او را به آسانی می توان ساخت، و جای ملال نیست، زیرا موسی ساحر است، و پاسخ ساحر را ساحر می تواند داد، و ما قویتر و برتر از او در امر سحر و ساحری کم نداریم، و همه را می خواهیم که در روزی گرد هم آیند، سحر او را