سیمای مخبتین در قرآن و روایات صفحه 149

کرد که ایشان کُشندگان آتش طبیعتند، لاجرم معنی آن باشد که: بشارت ده طایفه ای را که آتش طبیعت را به سلوک و مجاهده کشته اند که بعد از کشته گشتن آتش طبیعت تجلی کرد بر ایشان صفت الهیه و انوار ذاتیه.

پس حق را وانوار و آثار صادر را از اسماء و صفاتش هم به حق شناختند، و فروع آن جمال دیده ایشان را نوری داد تا بدان نور نظر بر آن جمال انداختند، لاجرم اله گفتند، و به اسم غیرش از طبیعت نخواندند، چنانکه محجوب می گوید که طبیعت چنین و چنین کرد. و طبیعت اگر چه مظهری از مظاهر کلیه است، اما از رقِّ عبودیت و سمت غیریت خلاص نیافته است، لاجرم موحد اِسنادِ افعال و آثار به طبیعت نمی کند.(1)

قرن هفتم

در این قرن مفسران وعلمای اخلاق و سیر و سلوک و عرفان به تبع اساتید خود به این مسئله توجه نموده اند. یکی از عرفای نامی این قرن سعید الدین فرغانی از شاگردان ابن فارض است.

فرغانی «اخبات» را از وجه دوم نفس دانسته که به اصطلاح صاحب منازل، خواجه عبداله قسم ابواب نام دارد و قسم ابواب مشتمل است بر حزن و خوف و اشفاق و خشوع و اخبات و زهد و ورع و تبتّل و رجاء و رغبت، که نزد برخی از اهالی تحقیق اهم قسم ابواب، زهد و ورع و حزن است که رجاء و رغبت و تتّبل داخل در