سیمای مخبتین در قرآن و روایات صفحه 177

به این نتیجه رسیده است که: «اصل در این کلمه همان یادآوری است که در مقابل غفلت و نسیان است و این معنی اعم از تذکر قلبی یا لسانی است وی در ادامه می افزاید: گاهی ذکر به صورت مبالغه بر «ما یذکر به» اطلاق می شود چنانکه پنداری آن وجود خارجی، مظهری برای ذکر است همانگونه که می گوییم «زیدُ عدلٌ».(1)

معانی و مصادیق ذکر

معانی مختلفی از ذکر در قرآن آمده است از جمله: یادآوری و ذکر به زبان(2)، یادآوری در مقابل نسیان(3)، ذکر زبانی(4)، یادآوری قلبی و زبانی(5)، یادآوری قلبی(6)، قرآن مجید(7)،

1- 1. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج3، 1318.
2- 2. «... و ذکر اللّه کثیرا...» و(آنکه) یاد خدا بسیار کند. احزاب، 21.
3- 3. «... فَانّی نَسیتُ الحُوتَ وَ ما أنسانیهُ ألاّ الشَّیطانُ أن أذکُرَهُ» کهف، 63.
4- 4. «... لَقَد اَنزَلنا الَیکُم کِتابا فیهِ ذِکرُکُم...» همانا با بسوی امت کتابی که مایه ی شرافت و عزت شما است فرستادیم... انبیاء، 10.
5- 5. «فَاذا قَضَیْتُم مَنا سِکَکُمْ فَاذْکُرُ وا اللّه َ کَذِکْرِ کُمْ ابآءَ کُم أوْ اشَدَّ ذِکْرا...» آنگاه که اعمال حج را بجای آوردید شما هم مانند پدران خود بلکه بیش از آنکه پدرانتان را یاد می کنید خدا را یاد کنید (هر حاجت دنیا و آخرت را از خدا خواهید)... بقره، 200.
6- 6. «فَاذْ کُرُونی أذْ کُرکُمْ...» پس مرا یاد کنید تا شما را یاد کنم... بقره، 152. «وَاذْکُرْ رَبَّکَ فی نَفْسِکَ تَضَرُّعا و خیفَهً وَ دُونَ الْجَهْرِمِنَ الْقَوْل بِالْغُدُوِّ وَالاْصالِ...» خدای خود را با تضرع و پنهانی و بی آنکه آواز برکشی در دل خود و در صبح و شام یاد کن... اعراف، 205.
7- 7. «انا نَحنُ نَزّلنا الذِّکْرَ وَ انّالَهُ لَحا فِظُونَ» البته ما قرآن را برتو نازل کردیم و آنرا محققا محفوظ خواهیم داشت. حجر، 9.