سیمای مخبتین در قرآن و روایات صفحه 181

و غرق می گردند. اما دلهایی که یاد خدا توجه دارند به کشتیهای عظیمی می مانند که خود را به پایگاه محکمی بسته اند و با شدیدترین طوفانها به تلاطم نمی افتند. جا دارد به برخی از آراء و اقوال دانشمندان اسلامی درباره ذکر و حقیقت آن بپردازیم.

حقیقت ذکر

خواجه عبداللّه انصاری درباره حقیقت ذکر، سخن جنیدرا نقل کرده می گوید:

قال الجنید: حقیقه الذکر الفناء بالمذکور عن الذکر.

سپس در ادامه گفتارش بر این نکته تأکید می کند که ذکر حقیقی، ذکر قلبی است: «ذکر نه همه آنست که تو به اختیار خویش از روی تکلف لب جنبانی آن خود تذکر است و تذکرتصنع. ذکر حقیقی آنست که زبان همه دل شود. و دل همه سرّگردد و سرّعین مشاهدت شود، اصول تفرقت منقطع گردد. کمال جمعیت در عالم معیّت از این مقام پدید آید».(1)

سید قطب می گوید: ذکر الهی ذکر با لب و زبان نیست بلکه ذکر با قلب و روح است، ذکر الهی اگر وجدان را نلرزاند و قلب را به تپش نیاندازد و نفس را زنده نگرداند و همراه با تضرع و تذلل و خشیت نباشد ذکر نیست بلکه بی ادبی در حق خداوند است، ذکر فراخواندن جلال و عظمت الهی و ترس از غضب و عقاب او و امید و پناه بردن به اوست، به گونه ای که گوهر روح را در انسان