سیمای مخبتین در قرآن و روایات صفحه 389

تعریف و حقیقت تکبر

بزرگان اخلاق گفته اند: اساس تکبر این است که انسان از اینکه خود را برتر از دیگری ببیند، احساس آرامش کند، بنابر این تکبر از سه عنصر تشکیل می شود: نخست اینکه برای خود مقامی، قائل شود، دیگر اینکه برای دیگری نیز مقامی قائل شود و در مرحله سوم مقام خود را برتر از آنها ببیند و احساس خوشحالی و آرامش کند.

از همین رو گفته اند تکبر (خود بینی) با عجب (خود بزرگ بینی) تفاوت دارد، در عجب هیچ گونه مقایسه ای با دیگری نمی شود، بلکه انسان بخاطر علم یا ثروت یا قدرت و یا حتی عبادت، خود را بزرگ می بیند، هر چند فرضا کسی جز او در جهان نباشد. ولی در تکبّر حتما خود را با دیگری مقایسه می کند و برتر از او می بیند.(1)

شاخه های تکبر

«خود برتربینی»، «خود محوری»، «خودخواهی»، «برتری جویی» و «فخر فروشی» همه از مفاهیمی هستند که ریشه آنها «تکبر» است هر چند از زوایای مختلف دیده می شود. کسیکه صرفا خود را بالاتر از دیگران می بیند. «خود برتر بین» است. کسیکه بخاطر این خود برتربینی سعی دارد در همه جا و در همه امور اجتماعی همه چیز را قبضه کند «خود محور» است. کسیکه سعی می کند درمسائل اجتماعی بالأخص به هنگام مشکلات تنها