خوشا به حال چه کسی صفحه 46

بخش: دهم

1- اشاره

خوشا به حال کسی که نگاهش نگاه عبرت باشد. (1)

واژهی «عبرت» از ریشهی «عبر» به معنای عبور از ظاهری که به چشم میآید و رسیدن  از نقطهی دیگر است. به کاربردهای این کلمه دقت کنید. گذشتن از آب با قایق «عبور»، گذشتن اشک از چشم «عَبرۀ»، گذشتن سخن از دهان گوینده به گوش شنونده «عبارۀ»، گذشتن ازظاهر صحنهها به باطن «تعبیر خواب» و بالاخره گذشتن از ظاهر آنچه میبینیم و رسیدن به درسهای نهفته در باطن آن هم «عِبرت از حوادث» است.

بر این اساس، نگاهی که نگاه عبرت باشد، امور را از دریچهی چشم و ظاهر قضاوت نمیکند بلکه میکوشد حقیقت هر یک را دریابد. با این نگاه، مجلس پایکوبی که به ظاهر همراه با شادی و خوشی است،در حقیقت مجلس گناه مستوجب کیفر است.

معاملهی ناصوابی که به ظاهر سرشار از سود استف با نگاه عبرت خسارتی عظیم و ضرری جبران ناپذیر است.

تفاوت عاقلان و عبرت گیرندگان با مردم را عادی این است که عوام، خطا میکنند و سرشان به سنگ میخورد و دچار خسارت میشوند و اگر توفیق اصلاح به ایشان دست دهد، عبرت میگیرند و به راه  صواب میروند. اما عاقلان با نگاه به عبرت و خطاهای دیگران مینگرند و عمر خود را ضایع نمیکنند و در امان میمانند.

یکی از ویژگیهایی که امام صادق (علیهالسلام) در لقمان برمیشمرد و او را شایسته برخورداری از «حکمت» میداند، این است که: «لقمان زیاد فکر میکرد و با عبرت گرفتن، بینیاز میشد.» 119

2- زمینه های عبرت

امیرالمؤمنین (علیهالسلام) در نهجالبلاغه میفرماید: «چقدر فراوان است زمینههای عبرت وچقدر اندک است شمار عبرتگیرندگان»120

اگر انسان ضررهای دیگران را هنگام خطا و گناه ببیند و پند نگیرند و باز در راه ناصواب گام بگذارد، از حدّ حیوانیت گذر نکرده است. چه بسیار حیواناتی که پس از مواجهه با یک خطر، مثلاً دامی بر سرراه، دیگر از آن مسیر عبور نمیکنند و به نوعی «عبرت» میگیرند، اما افسوس که برخی از فرزندان آدم، در حالی که به سلاح عقل و فکر نیز مسلحاند، شأن خود را از آن حیوان پایینتر آورده و باها از یک سوراخ گزیده میشوند.

اما زمینههای عبرت که برای یکایک ما وجود دارند عبارتاند از:

زمینه های مرگ