- پیشگفتار 1
- اشاره 1
- 1. نفس ملهمه 3
- 2. نفس اماره 4
- 3. نفس لوامه 4
- 4. نفس مطمئنه 5
- آداب تلاوت قرآن 8
- فصل اول: اخلاق فردی 8
- اشاره 8
- تقوا و پرهیزکاری 9
- تمسک به قرآن 11
- نمازگزاری 12
- حضور قلب در نماز 13
- ذکر الهی، عامل آرامش 14
- تهجد و شبزندهداری 15
- سحرخیزی 17
- اهمیت نماز 17
- آثار نماز 19
- دعا 20
- محبت و انس با خدا 21
- استغفار 23
- یاد مرگ 24
- خودانتقادی 25
- پاک سازی نیتها 26
- تذکر و تفکر 27
- زهد (1) 29
- زهد (2) 30
- توکل (1) 31
- توکل(2) 33
- ادای تکالیف دینی 34
- شکر و سپاس گزاری 35
- محاسبه و مراقبت از نفس 37
- میانه روی در اقتصاد 38
- میانه روی در دنیاگرایی 39
- اعتدال در گفتار 41
- میانهروی در عبادت 42
- میانه روی در زندگی 43
- ترس از خدا و امید به او 44
- میانه روی در انفاق 45
- میانهروی در لباس پوشیدن 47
- میانهروی در خوردن و آشامیدن 48
- تأمل در کارها 49
- امیدواری به خداوند 50
- رضا و تسلیم 51
- خداترسی 53
- اخلاص در عمل (1) 54
- اخلاص در عمل (2) 55
- شرم 56
- شرح صدر 57
- نَفسْ ستیزی 58
- امید داشتن 60
- اشاره 61
- 2. افراط 61
- فرونشاندن خشم 61
- 1. تفریط 61
- آبرومندی 62
- پرهیز از خودبینی 63
- پرهیز از جاهطلبی 64
- ترک خودستایی 65
- تقویت اراده 67
- شجاعت 68
- سکوت 69
- ادبورزی 71
- عزتمداری 73
- جوان مرد 74
- کنترل زبان 75
- صبر و شکیبایی 76
- مسئولیت گوش 77
- گناه گریزی 79
- خرسندی و بی نیازی 80
- سرعت در توبه و بازگشت 82
- اصرار بر گناه 83
- ترک آرزوهای دراز 84
- دوری از شکمپرستی 86
- کنترل خشم 87
- غفلتگریزی 88
- نظم و برنامهریزی 89
- کار و تلاش 91
- عوامل کاهش یا افزایش روزی 92
- پرهیز از دروغ گویی 94
- انتظار فرج 95
- بهداشت جسم و جان 96
- صبر 98
- پرهیز از اسراف 99
- فروتنی در راه رفتن 100
- دوری از هوا پرستی 101
- شیطان گریزی 103
- حسن خلق 105
- فصل دوم: اخلاق اجتماعی 105
- اشاره 105
- برآوردن حاجت مؤمن 106
- صدقه 108
- قرضالحسنه 109
- میانه روی در شوخی 112
- میانهروی در دوستی و ستایش دیگران 113
- اعتدال در سرزنش و برخورد با دیگران 114
- دوری از دروغ (1) 115
- پرهیز از دروغ گویی (2) 116
- میانهروی در معاملات 118
- یتیم نوازی 119
- احسان به دیگران 121
- آداب دیدار بیمار 123
- دیدوبازدید 124
- نیکی به والدین 125
- برادری 126
- صله رحم 127
- غیرتمندی 128
- اصلاح میان مردم 130
- مدارا با دیگران 130
- فروتنی با مردم (1) 132
- فروتنی(2) 133
- امانت داری 134
- حقوق برادری 136
- پرهیز از سخن چینی 137
- پرهیز از کینه توزی 139
- تولّی و تبرّی 140
- دوری از تکبر 141
- عوامل تکبر 142
- ترک غیبت 143
- پرهیز از بدبینی (1) 145
- بدگمانی (سوءظن) (2) 146
- ریا و خودنمایی 148
- خیرخواهی و خدمت به بندگان 149
- خوش رویی 150
- پندپذیری 152
- رعایت حریم دیگران 153
- عفو و چشمپوشی 154
- وفای به عهد 155
- احسان و نوع دوستی 157
- پیشی گرفتن در سلام 158
- ادب 159
- مهرورزی و همدردی 161
- بهترین دوستان 162
- نیکی به والدین 164
- معاشرت نیکو 165
- کارگشایی 166
- خوش گمانی 167
- مهماننوازی 169
- امر به معروف و نهی از منکر 170
- دوری از تعصب 172
- دوری از تهمت 174
- حفظ زبان 176
- کتاب نامه 179
خویش مییابد.»(1) آن حضرت، شکل حضور افراد را در قیامت چنین توصیف میکند:
اِنَّ المُتَکَبِّرین یُجعَلُونَ فی صُوَرِ الذَّرِّ یَتَوطَّأُهُمُ النّاسُ حَتّی یَفرُغَ اللهُ مِنَ الحِسابِ.(2)
خداوند در روز جزا، گروه متکبران را بهصورت مورچه محشور می کند که تا پایان حسابرسی خلایق در زیر پای مردم لگدکوب شوند.
البته روایات اسلامی, چگونگی برخورد با افراد مغرور و متکبر را نیز بازگو کردهاند، چنان که رسول گرامی اسلام میفرماید:
اِذا رَأَیتُمْ المُتَواضِعِینَ مِنْ اُمَّتی فَتَواضَعُوا لَهُمْ و اِذا رَأَیْتُمُ الْمُتَکِبِّرِینَ فَتَکَبَّرُوا عَلَیْهِمْ فَاِنَّ ذلِکَ لَهُمْ مَذَلَهٌ وَ صَغارٌ.(3)
اگر متواضعان امت مرا دیدید، در مقابل آنها فروتنی کنید و اگر متکبران را دیدید، در مقابل آنها تکبر ورزید که این رفتار، باعث خواری و کوچکی آنهاست.
عوامل تکبر
عوامل تکبر
خداوند در آیات فراوانی از قرآن مجید، با عبارتهایی روشن، مؤمنان را از تکبر نهی میکند. در این آیات حتی راه رفتن متکبرانه نکوهش شده و غرور یکی از عوامل کبر معرفی شده است. روشن است انسانهایی که دچار کمبود شدید هستند، وقتی به مقامی رسیدند و بر دیگران برتری یافتند، دچار غرور میشوند. چنین افرادی می کوشند امکانات خود را به رخ دیگران بکشند و آن را وسیله برتریجویی قرار دهند و بر دیگران
1- محجه البیضاء، ج6، ص 217.
2- اصول کافی، ج 3، ص 311.
3- محجه البیضاء، ج 6، ص 222.