اخلاق زندگی (3) : مجموعه متن های برنامه ای برای گروه های خانواده و اجتماعی صفحه 3

راه کسب اخلاق نیکو و گام نهادن در وادی تهذیب این است که انسان خود را به کارهایی وادار کند که نتیجه آن نیکو شدن اخلاق است. علم اخلاق، راه رسیدن به سعادت و کمال حقیقی را می نمایاند و از مهم ترین سرمایه­های تکامل مادی و معنوی انسان است، به گونه ای که علمای اخلاق معتقدند صفات حمیده و خلق و خوی پسندیده، موجب وظیفه­شناسی و توازن زندگی انسان است.

جوامع بشری در پرتو اخلاق نیکو می توانند پیوندهای محکمی را بین خود برقرار کنند و خود را به فضایل اخلاقی آراسته و از رذایل پیراسته سازند. بی­تردید پرورش اخلاق اسلامی و آمادگی برای مبارزه با نفس اماره بسیار دشوار است. باید دانست قرآن کریم انسان را صاحب چهار نوع نفس می داند: 1. نفس ملهمه یا الهام­کننده؛ 2. نفس اماره؛ 3. نفس لوامه و 4. نفس مطمئنه که به توضیح درباره هر یک می­پردازیم.

1. نفس ملهمه

1. نفس ملهمه

نفسی است که خداوند متعال در آیات هفتم تا دهم سوره شمس درباره آن می فرماید: «سوگند به جان و تن انسان که او را بی کژی و کاستی آفریدم.» خداوند به انسان فضایل و خوبی ها و رذایل و بدی ها را الهام می کند و وجدان و فطرت انسان، خوب و نیکویی و بد و زشتی را تشخیص می دهد. هر کس خوبی را برگزیند و به آن عمل کند، رستگار و سعادتمند می­شود و هر که جانب بدی را بگیرد و به آن عمل کند، زیان کار و بدبخت می­گردد.

بنا بر این آیات، انسان براساس هدایت تکوینی پایه های فضایل و رذایل اخلاقی را تشخیص می دهد، به گونه ای که از روی فطرت، وفای به عهد و ادای امانت را می ستاید و راستی، دوستی، شجاعت و عدالت را تحسین می کند. در مقابل، عهدشکنی، خیانت، دروغ­گویی، پستی، ستم و بی­عدالتی را به طور فطری ناپسند می­شمارد.