- اشاره 1
- پیشگفتار 1
- 1. نفس ملهمه 3
- 3. نفس لوامه 4
- 2. نفس اماره 4
- 4. نفس مطمئنه 5
- فصل اول: اخلاق فردی 8
- اشاره 8
- آداب تلاوت قرآن 8
- تقوا و پرهیزکاری 9
- تمسک به قرآن 11
- نمازگزاری 12
- حضور قلب در نماز 13
- ذکر الهی، عامل آرامش 14
- تهجد و شبزندهداری 15
- سحرخیزی 17
- اهمیت نماز 17
- آثار نماز 19
- دعا 20
- محبت و انس با خدا 21
- استغفار 23
- یاد مرگ 24
- خودانتقادی 25
- پاک سازی نیتها 26
- تذکر و تفکر 27
- زهد (1) 29
- زهد (2) 30
- توکل (1) 31
- توکل(2) 33
- ادای تکالیف دینی 34
- شکر و سپاس گزاری 35
- محاسبه و مراقبت از نفس 37
- میانه روی در اقتصاد 38
- میانه روی در دنیاگرایی 39
- اعتدال در گفتار 41
- میانهروی در عبادت 42
- میانه روی در زندگی 43
- ترس از خدا و امید به او 44
- میانه روی در انفاق 45
- میانهروی در لباس پوشیدن 47
- میانهروی در خوردن و آشامیدن 48
- تأمل در کارها 49
- امیدواری به خداوند 50
- رضا و تسلیم 51
- خداترسی 53
- اخلاص در عمل (1) 54
- اخلاص در عمل (2) 55
- شرم 56
- شرح صدر 57
- نَفسْ ستیزی 58
- امید داشتن 60
- اشاره 61
- فرونشاندن خشم 61
- 2. افراط 61
- 1. تفریط 61
- آبرومندی 62
- پرهیز از خودبینی 63
- پرهیز از جاهطلبی 64
- ترک خودستایی 65
- تقویت اراده 67
- شجاعت 68
- سکوت 69
- ادبورزی 71
- عزتمداری 73
- جوان مرد 74
- کنترل زبان 75
- صبر و شکیبایی 76
- مسئولیت گوش 77
- گناه گریزی 79
- خرسندی و بی نیازی 80
- سرعت در توبه و بازگشت 82
- اصرار بر گناه 83
- ترک آرزوهای دراز 84
- دوری از شکمپرستی 86
- کنترل خشم 87
- غفلتگریزی 88
- نظم و برنامهریزی 89
- کار و تلاش 91
- عوامل کاهش یا افزایش روزی 92
- پرهیز از دروغ گویی 94
- انتظار فرج 95
- بهداشت جسم و جان 96
- صبر 98
- پرهیز از اسراف 99
- فروتنی در راه رفتن 100
- دوری از هوا پرستی 101
- شیطان گریزی 103
- اشاره 105
- فصل دوم: اخلاق اجتماعی 105
- حسن خلق 105
- برآوردن حاجت مؤمن 106
- صدقه 108
- قرضالحسنه 109
- میانه روی در شوخی 112
- میانهروی در دوستی و ستایش دیگران 113
- اعتدال در سرزنش و برخورد با دیگران 114
- دوری از دروغ (1) 115
- پرهیز از دروغ گویی (2) 116
- میانهروی در معاملات 118
- یتیم نوازی 119
- احسان به دیگران 121
- آداب دیدار بیمار 123
- دیدوبازدید 124
- نیکی به والدین 125
- برادری 126
- صله رحم 127
- غیرتمندی 128
- مدارا با دیگران 130
- اصلاح میان مردم 130
- فروتنی با مردم (1) 132
- فروتنی(2) 133
- امانت داری 134
- حقوق برادری 136
- پرهیز از سخن چینی 137
- پرهیز از کینه توزی 139
- تولّی و تبرّی 140
- دوری از تکبر 141
- عوامل تکبر 142
- ترک غیبت 143
- پرهیز از بدبینی (1) 145
- بدگمانی (سوءظن) (2) 146
- ریا و خودنمایی 148
- خیرخواهی و خدمت به بندگان 149
- خوش رویی 150
- پندپذیری 152
- رعایت حریم دیگران 153
- عفو و چشمپوشی 154
- وفای به عهد 155
- احسان و نوع دوستی 157
- پیشی گرفتن در سلام 158
- ادب 159
- مهرورزی و همدردی 161
- بهترین دوستان 162
- نیکی به والدین 164
- معاشرت نیکو 165
- کارگشایی 166
- خوش گمانی 167
- مهماننوازی 169
- امر به معروف و نهی از منکر 170
- دوری از تعصب 172
- دوری از تهمت 174
- حفظ زبان 176
- کتاب نامه 179
خداوند در آیه ای دیگر یکی از صفات دوزخیان را نداشتن تفکر و تعقل بیان کرده و فرموده است: «وَقَالُوا لَوْ کُنّا نَسْمَعُ أَوْ نَعْقِلُ مَا کُنّا فِی أَصْحَابِ السَّعِیرِ؛ دوزخیان میگویند: اگر ما گوش شنوا و عقل بیداری داشتیم، در میان دوزخیان نبودیم.» (ملک: 10)
در روایات اسلامی نیز به این موضوع مهم تأکید شده است. امام رضا(ع) در حدیثی میفرماید: «لَیسَ العِبادَهُ کَثرَهَ الصَِلاهِ و الصَّومِ انَّما العِبادهُ التَّفَکُّرُ فی أَمرِ اللهِ عزَّوَجَلَّ؛ عبادت به زیادی نماز و روزه نیست، بلکه عبادت حقیقی به تفکر در کار خداوند متعال و اسرار جهان آفرینش است.»(1) بنابراین، میتوان گفت همواره تفکر و تدبر، انسان را به خیر و نیکی دعوت میکند و در مقابل، تصمیم شتاب زده اغلب پیآمدهای خوبی ندارد. آدمی با چراغ تفکر راه را از چاه بازمیشناسد. به همین دلیل خداوند حکیم این امانت را در وجود انسان قرار داده است. در آخر شایسته است انسان در کارهای فردی و اجتماعی نخست به آثار و نتایج کارهایش توجه و سپس آن را شروع کند.
امیدواری به خداوند
امیدواری به خداوند
حسن ظن به خداوند باعث کامیابی در دنیا و آخرت میگردد. امام رضا(ع) دراین باره میفرماید:
أَحسِن بِاللهِ الظَّنَّ فَإِنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ: انَا عِندَ ظَنِّ عَبدِی المُؤمِنِ بِی، إِن خَیراً فَخَیرٌ وَ إن شَرًّا فَشَرٌّ.(2)
گمان خود را به خداوند خوب کن؛ زیرا خداوند بزرگ و بلندمرتبه میفرماید: «من در حسن ظنبنده مؤمنم هستم. هرگاه گمان نیکی به من داشته باشد، با او به نیکی رفتار خواهم کرد و اگر بد باشد، به بدی!».
1- 1[1] اصول کافی، ج 2، ص 45.
2- بحارالانوار، ج 70، ص 384.