- اشاره 1
- پیشگفتار 1
- 1. نفس ملهمه 3
- 2. نفس اماره 4
- 3. نفس لوامه 4
- 4. نفس مطمئنه 5
- آداب تلاوت قرآن 8
- فصل اول: اخلاق فردی 8
- اشاره 8
- تقوا و پرهیزکاری 9
- تمسک به قرآن 11
- نمازگزاری 12
- حضور قلب در نماز 13
- ذکر الهی، عامل آرامش 14
- تهجد و شبزندهداری 15
- سحرخیزی 17
- اهمیت نماز 17
- آثار نماز 19
- دعا 20
- محبت و انس با خدا 21
- استغفار 23
- یاد مرگ 24
- خودانتقادی 25
- پاک سازی نیتها 26
- تذکر و تفکر 27
- زهد (1) 29
- زهد (2) 30
- توکل (1) 31
- توکل(2) 33
- ادای تکالیف دینی 34
- شکر و سپاس گزاری 35
- محاسبه و مراقبت از نفس 37
- میانه روی در اقتصاد 38
- میانه روی در دنیاگرایی 39
- اعتدال در گفتار 41
- میانهروی در عبادت 42
- میانه روی در زندگی 43
- ترس از خدا و امید به او 44
- میانه روی در انفاق 45
- میانهروی در لباس پوشیدن 47
- میانهروی در خوردن و آشامیدن 48
- تأمل در کارها 49
- امیدواری به خداوند 50
- رضا و تسلیم 51
- خداترسی 53
- اخلاص در عمل (1) 54
- اخلاص در عمل (2) 55
- شرم 56
- شرح صدر 57
- نَفسْ ستیزی 58
- امید داشتن 60
- 2. افراط 61
- فرونشاندن خشم 61
- 1. تفریط 61
- اشاره 61
- آبرومندی 62
- پرهیز از خودبینی 63
- پرهیز از جاهطلبی 64
- ترک خودستایی 65
- تقویت اراده 67
- شجاعت 68
- سکوت 69
- ادبورزی 71
- عزتمداری 73
- جوان مرد 74
- کنترل زبان 75
- صبر و شکیبایی 76
- مسئولیت گوش 77
- گناه گریزی 79
- خرسندی و بی نیازی 80
- سرعت در توبه و بازگشت 82
- اصرار بر گناه 83
- ترک آرزوهای دراز 84
- دوری از شکمپرستی 86
- کنترل خشم 87
- غفلتگریزی 88
- نظم و برنامهریزی 89
- کار و تلاش 91
- عوامل کاهش یا افزایش روزی 92
- پرهیز از دروغ گویی 94
- انتظار فرج 95
- بهداشت جسم و جان 96
- صبر 98
- پرهیز از اسراف 99
- فروتنی در راه رفتن 100
- دوری از هوا پرستی 101
- شیطان گریزی 103
- اشاره 105
- حسن خلق 105
- فصل دوم: اخلاق اجتماعی 105
- برآوردن حاجت مؤمن 106
- صدقه 108
- قرضالحسنه 109
- میانه روی در شوخی 112
- میانهروی در دوستی و ستایش دیگران 113
- اعتدال در سرزنش و برخورد با دیگران 114
- دوری از دروغ (1) 115
- پرهیز از دروغ گویی (2) 116
- میانهروی در معاملات 118
- یتیم نوازی 119
- احسان به دیگران 121
- آداب دیدار بیمار 123
- دیدوبازدید 124
- نیکی به والدین 125
- برادری 126
- صله رحم 127
- غیرتمندی 128
- اصلاح میان مردم 130
- مدارا با دیگران 130
- فروتنی با مردم (1) 132
- فروتنی(2) 133
- امانت داری 134
- حقوق برادری 136
- پرهیز از سخن چینی 137
- پرهیز از کینه توزی 139
- تولّی و تبرّی 140
- دوری از تکبر 141
- عوامل تکبر 142
- ترک غیبت 143
- پرهیز از بدبینی (1) 145
- بدگمانی (سوءظن) (2) 146
- ریا و خودنمایی 148
- خیرخواهی و خدمت به بندگان 149
- خوش رویی 150
- پندپذیری 152
- رعایت حریم دیگران 153
- عفو و چشمپوشی 154
- وفای به عهد 155
- احسان و نوع دوستی 157
- پیشی گرفتن در سلام 158
- ادب 159
- مهرورزی و همدردی 161
- بهترین دوستان 162
- نیکی به والدین 164
- معاشرت نیکو 165
- کارگشایی 166
- خوش گمانی 167
- مهماننوازی 169
- امر به معروف و نهی از منکر 170
- دوری از تعصب 172
- دوری از تهمت 174
- حفظ زبان 176
- کتاب نامه 179
بالاترین مرتبه اطاعت از خداوند، صبر و رضایت بر خوشایندها و ناخوشایندهاست. بنابراین، کسی که از خداوند در امور خوشایند و ناخوشایند خشنود نمی شود، مگر آنکه در آن خوشایندها و ناخوشایندها برای او خیری است.
ایشان در سخنی دیگر میفرماید: «اِنَّ اَعْلَمَ النّاسِ باللهِ اَرْضاهُمْ بقضاءِ الله عَزَّوجَلَّ؛ عالمترین مردم به خداوند، خشنودترین آنها از قضای خداوند است.»(1) بدیهی است پروردگار حکیم، در سرنوشت و تقدیر انسانها هدف بزرگی را دنبال میکند. پس شایسته است همان گونه که امام صادق(ع) میفرماید، انسان در برابر قضای الهی این گونه باشد:
عَبْدِیَ المُؤمِنَ لا اَصْرِفُهُ فی شَیْءٍ إلاّ جَعَلْتُهُ خَیْراً لَهُ فَلْیَرْضَ بِقَضائی وَلْیَصْبِرْ عَلی بَلائی وَلْیَشْکُرْ نَعْمائِی اَکتُبْهُ یا مُحَمَّدُ مِنَ الصدَّیقینَ عِنْدی.(2)
اوضاع بنده مؤمن خویش را از حالتی به حال دیگر دگرگون نمیکنم، مگر آنکه برای او خیری در آن قرار دهم. پس باید به قضای من راضی باشد، هنگام بلای من صبر کند و نعمتهای من را سپاس گوید؛ زیرا اگر این گونه باشد، ای محمد! او را نزد خود از صدیقان قرار خواهم داد.
در روایتی میخوانیم روزی رسول اکرم صلی الله علیه و آله از گروهی از اصحاب پرسیدند: شما چه کسانی هستید؟ گفتند: از مؤمنان هستیم. حضرت پرسید: «نشانه ایمان شما چیست؟» گفتند: هنگام بلا صبر می کنیم و هنگام گشادگی و نعمت، سپاس میگزاریم و بر قضای خداوند راضی هستیم. پیامبر فرمود: «به خدای کعبه شما از گروه مؤمنان هستید».(3)
1- اصول کافی، ج 2، ص 65.
2- کافی، ج 2، ص 66.
3- احیاء العلوم، ج 4، ص 332.