فلسفه اخلاق صفحه 132

فصل اول: مسئولیت

اشاره

یکی از مسایل فلسفه اخلاق این است که آیا احکام اخلاقی دایر مدار مسئولیت است یا نه؟ این مفهوم در فرهنگ ما اخیرا شایع شده و جزو عناوین مدح آمیز است [و] یک مفهوم اخلاقی تلقّی می شود. (1)

واژه مسئولیت در سخنان کسانی که گزاره های اخلاقی را انشایی و متضمن امر و الزام می دانند، جایگاه ویژه ای دارد امّا براساس نظریه اخباری بودن گزاره های اخلاقی و حکایت آن ها از روابط واقعی، کاربرد این واژه با نوعی تجوّز و تسامح خواهد بود و نمی توان آن را از واژه های کلیدی در فلسفه اخلاق به شمار آورد. (2)

1. مفهوم مسئولیت و منشأ پیدایش آن

منظور از مسئولیت این است که شخصی _ «مسئول» _ در مقابل نیرویی یا در مقابل شخص دیگری بازخواست می شود. مسئول و سایل متضایفند. مسئول بدون سایل نمی شود. آن کسی که سئوال می کند باید سئوالش مسبوق به دستوری باشد. اول باید بگوید: بکن، بعد بگوید چرا نکردی. پس جایی مسئولیت فرض می شود که قبلاً امر و تکلیف وجود داشته باشد [والاّ ]مسئولیت معنایی [ندارد]. (3)

1- ١. فلسفه اخلاق، محمدتقی مصباح، ص 175
2- ٢. فلسفه اخلاق، مجتبی مصباح، ص 185
3- ٣. فلسفه اخلاق، محمدتقی مصباح، ص 176