فرهنگ اخلاقی معصومین علیهم السلام (حرف ب) صفحه 289

ریشه بی تابی در «هَلوع» بودن انسان است. «هَلوع»، واژه ای است که خداوند حکیم درباره انسان به کار برده است:

إِنَّ الاَِنسانَ خُلِقَ هَلوُعا. (معارج: 19)

به یقین، انسان، هَلوع (آزمند و کم طاقت) آفریده شده است.

مفسران و اهل لغت، «هلوع» را به معنای حریص و آزمند می دانند. صاحب تفسیر مجمع البیان در تفسیر خود، از قول اهل بیان ذکر می کند که تفسیر و بیان هَلوع در دو آیه بعد آمده است و بر همین اساس، خداوند فرمود:

اِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعا وَ اِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنوُعا.

[اگر می خواهید انسان هَلوع را بشناسید، ملاک و معیارش این است که ]هرگاه بدی به او رسد، بی تابی می کند و هر گاه خوبی به او می رسد، بخل می ورزد.

انسان حریص، همیشه برای به دست آوردن موقعیت های بیشتر حرص می ورزد. البته از آنجا که در دنیا آدمی هرگز به طور کامل به خواسته ها و آرزوهای خود نمی رسد، همین ناکامی مایه بی تابی انسان آزمند می شود.

صاحب تفسیر مجمع البیان  رحمه الله می نویسد: «انسان هر گاه دچار فقر و بیچارگی می شود، صبر و شکیبایی پیشه نمی کند، بلکه بی تابی می کند و هر گاه دارا و غنی می شود، از نیکوکاری دریغ می ورزد».(1)

_علامه طباطبایی _رحمه الله ذیل همین آیات می نویسد: «کلمه «هلوع» صفتی است که از مصدر هلع _ به فتح ها و لام _ به معنای شدت حرص، اشتقاق یافته است. گفته اند این کلمه به وسیله دو آیه بعد قرآن کریم تفسیر می شود: «اِذا مَسَّهُ الشَّرُّ جَزُوعا وَ اِذا مَسَّهُ الْخَیْرُ مَنوُعا.» به نظر می رسد این سخن بسیار توضیح خوبی است