نجاه المؤمنین (در اصول دین و اخلاق) صفحه 60

و آن دو رذیله که به ازای عدالت است یکی ظلم است در طرف افراط، و دیگری انظلام و قبول ظلم است در طرف تفریط.

اینها بود اجناس و انواع رذایل، و جمیع اخلاق ذمیمه و افعال سیئه و صفات رذیله از اینها خارج نخواهد بود، نسأل الله الخلاص منها، بمحمد و آله الاطهار.

مقدمه رابعه

بدان که خلق، آن حالتی است که صادر می شود افعال از او به سهولت و آسانی، بدون احتیاج به فکری، تاملی. پس آن افعال اگر صفات حمیده و افعال پسندیده است آن خلق را خلق حسن می گویند، و اگر صفات رذیله باشد آن خلق را خلق سیئه و بد می نامند. و اقوا این است که غالب اخلاق حسنه و سیئه قابل تغییر و تبدیل هست. پس ممکن است که ممکن است که خلق سی ء را تغییر داد به خلق حسن و بالعکس، زیرا که اگر اخلاق قابل تغییر و تبدیل نبود ثمری نداشت مواعظه قرآنیه و نصایح نبویه و مواعظ معصومیه و تادیبات شرعیه، و چه گونه می توان انکار این معنا نمود و حال آن که تغییر دادن اخلاق بهایم و سایر حیوانات امری است ممکن و واقع و محسوس، مثل آن که می بینیم حیوانات وحشی، اهلی وانسی می شوند، و سگ صیدی، معلم می شود، و بعض طیور حرف می زنند، و مجموع اینها تغییر اخلاق است. پس چه گونه ممکن نیست در حق انسان که اشرف موجودات است و غرض از خلقت او تحصیل کمالات و فضایل است. بلی! تغییر و تبدیل بعض اخلاق متعلقه به قوه عاقله مثل وجود و ذکا و حسن تعقل ممکن نیست، و آن متعلق تکلیف نیست، علاوه بر آن که نادر است، و در غالب ممکن است، چنان که دانستی.