اخلاق نظامی و انتظامی صفحه 162

را به سوی حق سوق داد. برعکس، اگر عکس های روی اجناس و کالاهای کارخانجات از حیوانات وحشی و طرح های نامفهوم پوشیده شود، مسیر جامعه به سوی پوچی و بی محتوایی خواهد رفت. در اینجا، رسالت نویسندگان، روزنامه ها و مجلات بر احدی پوشیده نیست. آنها هستند که با انتخاب کلمات و شماره حروف چاپ و دامن زدن به مسائل و یا حذف آنها می توانند افکار و حرکت عموم مردم را تغییر دهند. اگر در فقه اسلامی، مطالعه کتاب­های منحرف کننده، حرام است، به خاطر همین نقش قلم در انحراف مردم است.

اگر در حدیث، مداد علما، هم وزن یا برتر از خون شهدا بیان شده است، به خاطر همین نقش سازندگی است. در انقلاب اسلامی، امام خمینی بودجه و حزب و تشکیلاتی نداشت؛ ولی با اعلامیه­ها و سخنرانی ها، بزرگترین منکر تاریخ (رژیم شاهنشاهی) را برداشت.

شیوه سکوت و اخم کردن

در مواردی، باید با نگاه و سکوت معنادار، نهی از منکر کرد؛ زیرا حضرت علی علیه السلام می فرماید: «چه بسا سکوتی که رساتر از سخن باشد.»، «رُبّ سکوتٍ ابلغ من کلام».(1)

نقل است که شخصی برای دریافت طلب خود، هر روز نزد بدهکار می رفت و به او می گفت: «بدهی خود را بپرداز!» بدهکار نیز هر روز طفره می رفت. سرانجام، طلبکار عصبانی شد و ماجرا را به امام گفت. امام فرمود: «راه مطالبه آن است که نزد او بروی و برای زمان طولانی بنشینی، ولی حرف نزنی. این سکوت، از تقاضای تو، مؤثرتر خواهد بود.»؛ «لَیس هذا طَریق التقاصی ولکن اذا اتیته اطل الجلوس والزم السکوت».(2)

در مسائل تربیتی نیز سکوت والدین و استاد یا نگاه بامعنای آنان، نقش بسزائی دارد. گاهی نیز در برابر منکرات، باید چهره درهم کشید و اخم کرد. پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم دستور دادند که «گناهکاران را با قیافه عبوس ملاقات کنید!»؛ «امرنا رسول الله صلی الله علیه و آله