اخلاق نظامی و انتظامی صفحه 204

توجه به سابقه و توابع جرم

خلاف، زمانی جرم می شود که همراه با ستم، استهزا، تعمّد و استمرار باشد: «ظَلَمُوا- کسَبُوا- کانُوا بِهِ یسْتَهْزِؤُنَ»(1).

اراده فرد؛ عامل اصلی جرم

نظام، تشکیلات، جامعه و محیط فاسد، دلیل اجبار انسان بر ارتکاب جرم نیست، بلکه این اراده فرد است که او را به سمت جرم می کشاند؛ دلیل صدق این ادعا آن است که در نظام فرعونی نیز افراد مؤمن یافت می شوند و البته ایمان خود را آشکار نمی­کردند: «وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکتُمَ ایمانَه»(2)

جریمه،

نقش پیشگیری داشته و راهی برای کنترل جرم است. چنانکه اسلام برای حفظ نظام خانواده، جریمه هایی را قرار داده است، از جمله، آزاد کردن برده را وسیله پند گرفتن مردان قرار داده که سخن و کلام نابجایی را به همسر خود نسبت داده­اند: «وَ الَّذِینَ یُظاهِرُونَ... فَتَحْرِیرُ رَقَبَهٍ ... ذلِکُمْ تُوعَظُونَ بِه»(3)

26. تکرار گناه و بی اعتنایی به تذکرات، جرم را سنگین تر می کند. چنانکه قرآن ­در باره مخالفان پیامبر اکرم می­فرماید: «آیا نظر نکردی به کسانی که از نجوا نهی شدند سپس به آنچه نهی شده، بازگشته و برای گناه و ستم و نافرمانیِ پیامبر با یکدیگر نجوا می کنند»؛ «ثمّ یعُودُونَ لِما نُهُوا»(4).

1- . زمر، 47 - 48.
2- . غافر، 28.
3- . مجادله، 3.
4- . مجادله، 8.