درآمدی بر اخلاق پزشکی در اسلام صفحه 197

1- . حقیقت زهرا، "اخلاق اسلامی در نظام اداری از دیدگاه امام علی (ع)"، نشریه کیهان، شماره 189155.

2- . نهج­ البلاغه، نامه 5.

3- . فرامرز قراملکی احد و همکاران، اخلاق حرفه ای در تمدن ایران و اسلام، ص 223.

بار است. چنانکه بر تک تک افراد جامعه بار است و اختصاص به روحانی و روشنفکر ندارد، و هر فردی در برابر همه مسئول است:

"کُلُّکُمْ رَاعٍ وَ کُلُّکُمْ مَسْئُولٌ عَنْ رَعِیتِهِ"(1)

در فرهنگ قرآن، همۀ افراد در برابر خداوند مسئولند: "فَوَ رَبِّکَ لَنَسْئَلَنَّهُمْ أَجْمَعینَ: به پروردگارت سوگند که همه را مورد سوال و بازخواست قرار دهیم.(2)و تفاوتی میان پیامبران و پیروان آنها نیست: "فَلَنَسْئَلَنَّ الَّذینَ أُرْسِلَ إِلَیهِمْ وَ لَنَسْئَلَنَّ الْمُرْسَلینَ: به یقین ما از مردمی که پیامبران به سوی آنها فرستاده شدند و نیز از پیامبران سوال خواهیم کرد."(3) چنانکه تفاوتی میان کارهای انسان نیست و هر کس در برابر همه کارهایش مسئول است: "لَتُسْئَلُنَّ عَمَّا کُنْتُمْ تَعْمَلُونَ"(4) حتی از انگیزه­ها سوال می­شود: "لِیسْئَلَ الصَّادِقینَ عَنْ صِدْقِهِمْ: خداوند از راستی راستگویان پرسش کند.(5)

امام صادق علیه­السلام فرمود: وقتی از راستگو سؤال می شود که راستی اش به چه انگیزه ای بوده و بر طبق آن جزا داده می شود، پس حال دروغگو چگونه خواهد بود؟(6)

رعایت اهلیت در مسئولیت

در فقه اسلامی در باب امانت به سه فرع تأکید شده است؛ اولاً کسی که قادر به حفظ امانت نیست، نباید، امانت را قبول کند. ثانیاً اگر پس از قبول امانت، در اثنای کار از نگهداری آن عاجز شد، واجب است امانت را برگرداند. پس هم در پذیرفتن امانت و هم در تداوم مسئولیت امانت داری، توجه به شایستگی لازم است. و ثالثاً پس از قبول امانت، باید تمام مقدماتی را که حفظ و ادای امانت به آن نیاز دارد،