خلاصه معراج السعاده یا المقامات العلیه در علم اخلاق صفحه 11

پس بنابراین در مقابل هرصفت فضیلتی اوصاف رذیلۀ غیر متناهیه خواهند بود که به مجرّد انحراف از فضیلتی از هر طرف،موجب افتادن در مزبله رذیله خواهد بود،و این است سبب در آنکه اسباب بدی و شرور بیشتر است از بواعث نیکی و خیر؛ و از آنجا که پیداکردن یک چیز معیّن در میان امور غیر متناهیه مشکل است،لهذا جستن وسط از میان اخلاق و استقامت بر آن در غایت صعوبت است.

فصل پنجم: در بیان دو جنس رذیله که در برابر هر صفت نیکی است

از مطالب قبل معلوم شد که در برابر هرصفت نیکی اخلاق رذیلۀ غیر متناهیه است،از دو طرف افراط و تفریط،و لکن هریک از آنها را نام معیّن علیحده نیست،بلکه شمردن جمیع ممکن نیست،و تعداد جمیع آنها شأن علم اخلاق نمی باشد،بلکه وظیفۀ آن بیان قاعدۀ کلّیه ای است که جمیع در تحت آن مندرج باشند،و قاعدۀ کلّیه همان است که دانستی که اوصاف حمیده حکم وسط دارند و انحراف از آنها یا به طرف افراط یا تفریط هر یک که باشد مذموم و از اخلاق رذیله است؛پس در مقابل هر جنسی از صفات فاضله دو جنس از اوصاف رذیله متحقّق خواهد گشت،چنانچه در مقابل حکمت،جربزه و بلاهت است،و مقابل شجاعت،جبن و تهوّر است،و مقابل عفّت،شره و خمود و مقابل عدالت،ظلم و تمکین ظالم است بر خود بر سبیل خواری و مذلّت و با وجود قدرت بر دفع آن.