در ساحل سپیده اخلاص صفحه 71

لیس منا من لایحاسب نفسه فی کل یوم»(1)؛ یعنی شیعه نیست آن که قانون مراقبه نداشته باشد، آن که حساب خود را هر روز رسیدگی نکند.

درباره قانون مراقبه هر کسی چیزی گفته است. مشهور در میان علمای علم اخلاق این است که بعد از نماز صبحش (معلوم است که برای کسانی که می خواهند قانون مراقبه داشته باشند، باید بگوییم بعد از نماز شبش، بعد از نماز صبح اول وقتش) مقداری با این بعد جسمانی حرف می زند که به این میگوییم مشارطه و با آن شرط می کند. به قول عوام، خودمانی با نفس اماره صحبت می کند. می گوید: ای نفس اماره! اگر تو حرف مرا نشنوی، من جهنمی میشوم، من میسوزم و تو هم میسوزی. اگر از آنچه می خواهم مواظبت نکنی، اگر مرکبی برای آن بعد روحانی نشوی، در دنیا بدبخت میشوی و در آخرت هم بدبخت تر می شوی. این که من میگویم، از باب نمونه است. هر کسی در صحبت کردن ذوقی دارد، مخصوصا در حرفهایی که دو تا رفیق با هم می زنند. اگر یک رفیق بداند که رفیق دیگرش لاابالی است، بداند رفیق دیگرش ناجنس و خیانتکار است، تلاش خودش را برای اصلاح او می کند. ولو این که بداند اصلاح نمی شود، ولی تلاش خودش را میکند.

ما مرکب از روح و جسمیم. از نظر روحی میرسیم به جایی که به جز خدا نداند. از نظر جسمی می رسیم به «إِنَّ الْمُنَافِقِینَ فِی الدَّرْکِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ»(2)

روح و جسم ما در حقیقت، دو رفیقند. ترکیبشان را هم جز خدا احدی نمیداند. کسانی که علمشان از خدا سرچشمه می گیرد، می دانند، اما به غیر از خدا و کسانی که علمشان از خدا سرچشمه گرفته است، هیچ کس نمیداند نحوه ترکیب چیست. فلاسفه درباره این نحوه ترکیب بسیار صحبت کرده اند، اما در آخرکار میگویند نمیدانیم. مقداری در ترکیب اتحادی بحث کردند و مقداری در ترکیب امتزاجی، اما در نحوه ترکیبی این دو ضد، هیچ کس چیزی نمی داند. در هر صورت، این واقعیت هست که بالاخره.