آفتاب پرهیزگاری صفحه 18

می گویند، که وقتی واجبی جلو بیاید، به طور ناخودآگاه، یک تلاطم درونی برای او پیدا بشود. موقع نماز یک تلاطم درونی برای او پیدا بشود، درباره گناه به طور ناخودآگاه بطور خودکار و اتوماتیک گناه نکند. به طور ناخودآگاه و خودکار، مستحبات در زندگیش باشد. مستحباتی نظیر سروکار با قرآن شریف، دعا و راز و نیاز با خدا، توسل به اهل بیت، خدمت به خلق خدا و مانند اینها. این تقوا از نظر فقیه است.

از نظر علمای علم اخلاق، متقی باید درخت رذالت را از دل بکند، و درخت فضیلت را به جای آن بنشاند. متقی به کسی می گویند، که حسود، خودخواه، جاه طلب و پول پرست نباشد. خودمحور و خودپرست نباشد. و به عبارت دیگر آلودگی و گناه دل نداشته باشد. یعنی فزون بر این که باید به ظواهر شرع پایبند باشد، باید دل او هم یک کلید داشته باشد. دل او نباید چراگاه شیاطین باشد، اگر صفت رذیله ای در دل او باشد، این دل چراگاه شیاطین است، چراگاه صفت رذیله است. متقی فزون بر این که چشم، زبان، گوش و همه اعضای او کلید دارد، دل او هم باید کلید داشته باشد، تا ۔ ان شاء الله - صاحب خانه، یعنی خدا بر دل او حکومت داشته باشد. اگر نمی شود درخت رذالت کنده شود، دست کم با آن مبارزه کند. دست کم شعله آتش آن را خاموش کرده باشد؛ یعنی اگر نتوانسته درخت رذالت حسد را بکند، اما باید مواظب باشد، این حسادت گل نکند، شعله ور نشود، کار نکند. اگر نتوانسته خودمحوری و جاه طلبی را ریشه کن کند و کار مشکلی است، دست کم باید بر این غریزه تسلط داشته باشد؛ نظیر تسلط بر نفس اماره. اگر نتوانسته هوی و هوس را ریشه کن کند، همین طور که تسلط بر نفس اماره دارد و تقید به ظواهر شرع دارد، دست کم بر هوی و هوس هم تسلط داشته باشد، نتواند هوی و هوس هستی او را به یغما ببرد. از این جهت از نظر علمای علم اخلاق متقی دو مرتبه دارد، که هر مرتبه او مراتب دارد.

1- مراتب تقوی

1-چیرگی بر صفتهای ناپسند:

مرتبه اول چیرگی بر صفات رذیله است یعنی بر هوی و هوس سلطه یابد و به مرور