مقدمه:
در مسیر ارائه ی مفاهیم دینی و تربیت اسلامی، والدین و مربیان با سؤالاتی از جانب بچه ها مواجه می شوند که گاه سطح درک و فهم بچه ها برای درک آن موضوع بالا نیست، و یا زبان پاسخگویی متناسب با آن در توان مربی و یا والدین نمی باشد. در اینجاست که بهره گیری از تمثیل کار ما را آسان می کند. در این نوشتار تمثیلاتی جمع آوری شده است که همگی جنبه ی اجرایی و عملیاتی و قابلیت تصویرگری را دارند تا در فضایی غیر آموزشی و غیر رسمی و غیر مستقیم مفاهیم دینی انتقال داده شود. در صورتی که والدین و مربیان بتوانند هر کدام از تمثیلات را به طور عملی اجرا کنند، هم ماندگاری ذهنی و هم تأثیر آن در ذهن مخاطبان بیشتر خواهد بود.
اهمیت و قدرت تمثیل
بهترین زبانی که می تواند معارف عقلی و مفاهیم معنوی را برای مردم تبیین کند زبان تمثیل است، به گونه ای که قرآن کریم در شیوه ی تربیتی خود، ضمن بهره گیری از سایر شیوه ها، از مثال های نغز و شیرین نیز استفاده کرده است تا احساسات شنونده را برانگیزد؛ همان گونه که می فرماید:
(وَ لَقَدْ ضَرَبْنا لِلنَّاسِ فی هذَا الْقُرْآنِ مِنْ کُلِّ مَثَلٍ لَعَلَّهُمْ یَتَذَکَّرُونَ) الزمر/27.
و ما در این قرآن برای هدایت مردم همه گونه مَثل های روشن آوردیم، باشد که آنها پند پذیرند.
از شیوه هایی که پیامبراکرم و ائمه ی اطهار صلوات الله علیهم اجمعین در سیره ی آموزشی و تربیتی خویش فراوان به کار گرفته اند استفاده از تمثیل برای تسهیل در انتقال آموزه های اخلاقی و دینی است. ایشان برای نزدیک ساختن مطالب عالی به افق فهم و درک مخاطبان به فراوانی از این صنعت بهره می جستند. آنجا که مطلبی به خاطر ابهام در خور درک عوام نیست، و یا معانی مجرد، در تنگنای ظرف حروف و کلمات نمی گنجد، با بهره گیری از زیباترین تمثیلات، مشتاقان محروم را (رزق معلوم) و نیازمندان تعلیم و تربیت را (رحیق مختوم) می چشاندند. حسن بن عبدالله العسکری در کتاب الأمثال هزار حدیث حاوی هزار مَثَل از کلام پیامبر خدا نقل کرده است.
(حیاه الحیوان الکبری، ج1ص14؛ الأسد رامهرمزی امثال الحدیث، ج 1ص9؛ به نقل از نگاهی به سیره ی آموزشی رسول خدا ص ، احمد کریمیان، ص 142، بوستان کتاب، چاپ اول 1390)
مرحوم استاد علامّه جلال الدّین همایی می گوید:
«به عقیده ی من مهم ترین قسمت های ادبی هر زبانی امثال سایره ی آن زبان است که یک دنیا معنی را در یک جمله می پروراند. به علاوه، امثال سایره ی هر ملّتی بهترین یادگار و نمونه ی آداب و رسوم و عقاید و روحیات هر ملّتی است. هر قدر