- سخن ما 1
- مؤلف 3
- اشاره 15
- ستایش ابوالمحسن شاهزاده سلطان حسین میرزا بایقرا 18
- اشاره 27
- حضرت علی علیه السلام در زمان خلافت 28
- باب دوم در اخلاص 29
- اشاره 29
- اشاره 30
- باب سوم در دعا 30
- پادشاهی نیک سیرت 32
- باب چهارم در شکر 33
- اشاره 33
- سلطان سنجر و درویش خرقه پوش 34
- باب پنجم در صبر 36
- اشاره 36
- سخن افراسیاب 38
- داستان امیری در خدمت پادشاه 38
- باب ششم در رضا 39
- اشاره 39
- مناجات پیامبری 40
- اشاره 41
- نصرت اهل ایمان 42
- باب هشتم در حیا 43
- اشاره 43
- حیای کرم 44
- حیای جنایت 44
- حیای ادب 47
- باب نهم در عفت 48
- اشاره 50
- پیام پادشاه مصر به پادشاه روم و پاسخ وی 51
- باب یازدهم در علوّ همّت 52
- باب دوازدهم در عزم و پایداری در کاری که اراده شده 56
- اشاره 56
- پادشاه معتاد به گِل خواری 57
- باب سیزدهم در جِدّ و جهد 58
- اشاره 58
- حکمای هند 59
- فریدون و اندیشه تسخیر ممالک 60
- پند ملکی به فرزند خود 61
- جدّ و جهد یعقوب لیث 62
- اشاره 63
- باب چهاردهم در ثبات و استقامت 63
- حمالی با سلطان رضی در میدان غزنین 65
- پرسش قیصر روم از انوشیروان 65
- اشاره 66
- باب پانزدهم در عدالت 66
- داد مظلوم رسیدن یا حجّ ؟ 67
- حکایت متظلم که به یک امیری گفت: سر توئی، درد کجا برم ؟ 73
- زکات سلطنت 73
- حکایت پادشاه عادل چین 74
- حکایت سلطان ملکشاه سلجوقی 75
- داستان عمرو لیث و مادر محبوس 77
- برادر گنهکاری در حضور مأمون 77
- داستان قباد و گاو پیر زن 79
- داستان بهرام گور و باغبان 80
- عدل خوب ترین فضیلت و ظلم زشت ترین، رذیلت است 81
- ابله ترین مردم نزد سلطان محمود 82
- حکایت ظالم سمرقند 83
- باب شانزدهم در عفو 85
- اشاره 85
- گنهکاری نزد ملکی از ملوک عرب 86
- ظفریابی پادشاهی بر دشمن 87
- پرسش اسکندر از ارسطو 87
- مقرّب مجرم پادشاه 88
- عفو الهی باز بسته به عفو پادشاهی 88
- باب هفدهم در حلم 89
- اشاره 89
- نوشیروان از ابوذر جمهر پرسید که حلم چیست ؟ 92
- کیفیت مهمانی امام حسین علیه السلام و ریختن غلام آن حضرت آش را 93
- سخترین چیزها 94
- باب هیجدهم در خُلق و رِفق 95
- اشاره 95
- حضرت عیسی علیه السلام و ابلهی 96
- حدیثی در رفق و مدارا 97
- نشانه های خوش خلقی 97
- جامه زیبای سلاطین 98
- صفت ضروری سلاطین 99
- داستان پادشاه مهربان و آشپز 99
- اشاره 100
- باب نوزدهم در شفقّت و مرحمت 100
- داستان سبکتکین 101
- وصیت اردشیر به فرزند خود 102
- سخن حکما 102
- سلطان ابوسعید خدا بنده و امرای وی 103
- دستور نوشیروان به عامل خود 103
- نامه نوشتن اکابر حرمین به ناصر خلیفه 104
- باب بیستم در خیرات و مبرّات 105
- اشاره 105
- سه عمل باقی پس از مرگ 108
- ساختن پل در حدیث 109
- ساختن رباط باعث آمرزش 111
- درخت سخاوت در بهشت 112
- اشاره 112
- داستان سپهسالار لشگرکش وخسروپرویز 114
- پادشاهان سه کشور حاتم را می آزمایند 117
- حسادت پادشاه یمن بر حاتم 121
- عیار مأمور به کشتن حاتم می شود 122
- عیار راز خود را بیان می کند 125
- دست راست حاتم سالم مانده 126
- پیرایه سلطنت در عزّت و آن در خوار داشتن زر است 127
- باب بیست و دوم در تواضع و احترام 129
- اشاره 129
- وصیت نصربن احمد سامانی به پسر خود 130
- آمدن ابن سماک به مجلس هارون 131
- حکایت محمد بن حسن شیبانی 132
- حکایت عبدالله طاهر حاکم خراسان 133
- اشاره 135
- باب بیست و سیم در امانت و دیانت 135
- رفتن سلطانی به دیدن درویشی 135
- داستان انوشیروان و همسایه کریمش 138
- داستان امیر بلخ وکشاورز پیر 139
- اشاره 141
- باب بیست و چهارم در وفا به عهد 141
- حضرت اسماعیل صادق الوعد 142
- داستان عهد بستن خواجه ی بیمار 143
- عهد پادشاه 144
- وصایای هوشنگ 145
- وفاداری ابراهیم حاجب 147
- باب بیست و پنجم در صدق 148
- اشاره 148
- سخن یکی از بزرگان دین 149
- وصیت مسترشد به فرزند خود 149
- راستی نجات بخش 150
- باب بیست و ششم در انجاج حاجات 152
- اشاره 152
- اسکندر ذوالقرنین: من امروز را در حساب عمر نمی شمارم 154
- پرسش پادشاه چین از اسکندر 154
- باب بیست و هفتم در تأنی و تأمل 155
- اشاره 155
- وصیت پرویز به پسر خود 156
- سه رقعه ی اردشیر بابک 157
- نمک حکومت نصر سامانی 158
- اشاره 160
- نیرنگ سلطان روم 162
- تدبیر یا شجاعت ؟ 163
- داستان هیاطله 163
- باب بیست و نهم در حزم و دوراندیشی 166
- اشاره 166
- کشته شدن ابوجعفر سمنانی به دست دیلمی 168
- اشاره 170
- باب سی ام در شجاعت 170
- سخن خالد بن ولید وقت رحلت 171
- سخن افراسیاب 172
- یعقوب لیس هشت ساعت بر بالای بام 174
- خوب ترین در نظر یعقوب لیث 175
- پاسخ سلطانی عرب 177
- نشان دلیری پادشاه 178
- شجاعت یعنی قوت دل 178
- اشاره 183
- باب سی و یکم در غیرت 183
- غیرت دنیا سه نوع است 186
- بهرام گور و شکار آهو وقبیصه، مجیر الغزلان 189
- باب سی و دوم در سیاست 190
- اشاره 190
- سخن حکما 191
- سخن هوشنگ ملک 191
- پادشاه بزرگوار در نظر ابوذر جمهر 191
- داستان طمغاج خان و یکی از اوباش 193
- سخن یکی از خلفا بر سر منبر 193
- داستان رکابدار هرمز و باغبان 194
- کدام یک آدمی مستحق سیاست است ؟ 195
- سیاست انو شیروان 195
- چه کسی لایق سیاست است ؟ 196
- اشاره 197
- باب سی و سیم در تیقّظ و خبرت 197
- شبگردی سلطان محمود 198
- شبگردی حضرت داود علیه السلام 198
- سخن منصور خلیفه 202
- تفحص اردشیر بابک 202
- دستگیری بی گناهی به جای قاتل 204
- هدیه ی نفیس پیر در حضور ملک 205
- سبب غفلت بعضی از ملوک 206
- وصیت زاهدی سلطانی را 207
- باب سی چهارم در فراست 209
- اشاره 209
- قضاوت حضرت سلیمان علیه السلام 210
- فراست دو قاضی 211
- مردی کوتاه قد در مجلس نوشیروان 213
- کوتاه قد دیگری در پیش نوشیروان 213
- دلائل فراست ازکتاب ذخیره الملوک سید امیرعلی همدانی 214
- فراست افلاطون الهی 216
- باب سی و پنجم در کتمان اسرار 217
- اشاره 217
- سه چیز را باید پنهان داشت 218
- فرمایش حکماء 219
- مشورت اسکندر با حکیم بلنیاس 220
- باب سی و ششم در اغتنام فرصت و نیکنامی 220
- اشاره 220
- داستان گاو همان پیرزن 224
- داستان باغ سلطان محمود غزنوی 226
- باب سی و هفتم در رعایت حقوق 228
- اشاره 228
- خواب مالک دینار 230
- وحی حضرت حق به حضرت موسی علیه السلام 232
- داستان توانگری با درویشی 233
- ضعیفی ونزاری حضرت یوسف علیه السلام 235
- داستان ملک صالح و درویش 235
- داستان مهمان شدن طلحه الطلحات 236
- کرم پادشاه کرمان 238
- کودکی درحضور معن بن زائده 239
- بخشیده شدن مهمان امیر 239
- رعایت حق سائلان 240
- رعایت حق درخواست شفیعان 241
- شفاعت نزد معتضد 241
- عفو نشان رفعت قدر است 241
- رقعه شفیعی بزرگ 241
- سیاست طمغاج خان 243
- مؤجر وزیر 244
- مردی در خدمت امیر عبدالله طاهر 245
- مجرمی در حضور زیاد بصری 246
- رعایت حقوق کرم 246
- اشاره 247
- باب سی و هشتم در صحبت اخیار 247
- قاعده ملوک فارس 248
- هارون الرشید و شقیق بلخی 250
- احتیاج عقل به تجربه 254
- اشاره 256
- داستان عمر و انوشیروان 257
- داستان اوباش حلب 259
- داستان خواجه اصفهانی وغلام سخن چین 263
- سفارش پادشاه به نکردن سه کار 265
- نوشیروان و ملازم غمّاز وی 266
- نامه غمّازی به معتصم خلیفه 266
- وصایای هوشنگ 267
- جانوری که با نگاه کردن انسانها را می کشت 269
- داستان عمرولیث و وکیل بخیل وی 271
- خواب دیدن یکی از پیامبران علیهم السلام 273
- داستان دو ندیم در حضور فضل وزیر 276
- حوّاریون از حضرت عیسی علیه السلام پند می خواهند 277
- اشاره 279
- باب چهلم در تربیت خدم و حشم و آداب ایشان 279
- پرسش نوشیروان از موبد موبدان 281
- قائمه های چهارگانه قصر 282
- اساس تربیت همراهان 283
- سخن بزرگان 283
- داستان زکی و کنیزکی رومی 286
- رسول مهلّب به حضور حجّاج 289
- قسم دوم ازین باب 296
- داستان یحیی واسطی خطاط و وزیر 299
- کرم معن بن زائده و ابر بارنده 300
- داستان زرّاق و نایب سلطان سنجر 301
- وصیت حکیم به پادشاه 308
- سرِ افشاگر به باد می رود 309
- انوشیروان و افشاگر سرّ 309
- غلامی خیار تلخ را به رغبت تمام می خورد 313
- داستان برادر سلطان محمود و غلام وی 316
- مشورت سلطانی با امیر خویش 317
- داستان صاحب بن عباد و خبررسان وی از ختا 318
- وزیر لایق در نظر بوذر جمهر 320
- شروط کلّی وزارت 321
- شیخ کبیر و عضدالدوله 324
- داستان وزیر اتابک و مستوفی 325
- داستان خواجه نظام الملک و سلطان ملک شاه 325
- سخن بزرگی معزول 326
- قلمداران 328
- پاسخی شیرین 329
- یک نقطه دشمن را هزیمت داد 329
- عمل داران 330
- عامل خلیفه 330
- نیکان و هم نشینان 331
- داستان اصمعی و دختر بچه خلیفه 332
- ندیم ملک و ملازم صاحب جمال 333
سخن ما
عن رسول الله صلی الله علیه و آله: «انی بعثت لاتممّ مکارم الاخلاق»
تکمیل و کامل شدن مکارم اخلاق از اهداف بعثت پیامبران الهی است. نیاز انسان به اخلاق اولین و مهمترین نیاز او بوده و هرگز بدون رعایت اصول و ضوابط اخلاقی نمی توان زندگی کرد. رعایت فضائل اخلاقی و اجتناب از رذائل شرط لازم در باب اخلاق است. مسائلی از قبیل حکمت، شجاعت، عفت، توکل، صبر و... جزء اصول اخلاقی به شمار می روند اما خوبی کردن به کسی که بدی می کند، پیوند با کسی که قطع پیوند می کند، کمک به کسی که از کمک کردن به دیگران دریغ می ورزد، سلام کردن به کسی که به دیگران سلام نمی کند، احترام کردن به کسی که به دیگران احترام نمی کند و... اینها جزء مکارم اخلاق (اخلاق بزرگوارانه) بوده و رسول خدا صلی الله علیه و آله گسترش و تکمیل این مکارم را هدف از بعثت خود ذکر کرده است.
امروزه، یکی از مهمترین نیازها و دغدغه های جامعه ما مسائل اخلاقی است. چه اخلاق در حوزه مسائل فردی و تهذیب نفس، و چه اخلاق معاشرت در جامعه و چه اخلاق در محیط کار و اداری و چه اخلاق در محیط طبیعی و بطور کلی اخلاق در رابطه با خود، با خدای متعال، با جامعه و خانواده و با محیط زیست، تدبیر منزل و سیاست مدن، کیفیت تربیت فرزند، مباحث سیاسی و آیین شهرداری و رسوم شهریاری و... همه از مسائل اخلاقی و زیر مجموعه «اخلاق» به شمار می روند. البته کتابهای اخلاق به برخی بخش ها مثل اخلاق فردی توجه و اهتمام بیشتر داشته و به برخی بخش ها مثل تدبیر منزل یا رابطه با محیط زیست کمتر توجه کرده اند. اخلاق حرفه ای و اخلاق کاربردی نیز از دیگر مباحثی است که باید در اخلاق مورد توجه قرار گیرد.
کتاب حاضر که با قلمی شیوا و عبارتهای گویا توسط واعظ کاشفی سبزواری - به نام ابوالمحسن سلطان حسین میرزا بن بایقرا خراسانی و فرزندش محسن میرزا - تدوین شده